Ook met Donald Trump als president en een coronacrisis die zich moeilijk laat beteugelen, zijn Amerika en de dollar nog altijd veilige havens voor investeerders wanneer donkere wolken zich samenpakken. Een zinkend schip is de VS (nog) niet, maar de safe haven status is niet langer vanzelfsprekend. Voor het waarom bieden de inzichten van Harvard-professor Joseph Nye een goed kompas (ik haalde zijn ideeën al aan tijdens mijn eerste analyses voor ECR Research een kleine anderhalf decennium geleden).

   

Nye vergeleek de VS met een schaker die schaakt op een 3D-bord: een militair-strategisch, een economisch en een cultureel/soft power speelveld.

   

Op het militaire bord is de VS nog altijd oppermachtig, al slinkt de Amerikaanse defensievoorsprong zienderogen doordat anderen de achterstand inlopen en door nieuwe vormen van oorlogvoering.

   

Op het economische bord speelt de VS met spelers die meer van gelijk niveau zijn. Hier is meer dan op het eerste schaakbord sprake van een multipolaire wereld met tegenspelers als China, Europa en Japan. Toch kan Amerika ook op dit vlak nog dikwijls zijn zin doordrijven. In elk geval hoeven Amerikanen zich niet te schikken naar wensen van anderen.

   

Het derde bord heeft een ander karakter, omdat nietstatelijke actoren een veel grotere rol spelen. Het omvat transnationale zaken als ecologische vraagstukken, internationale kapitaalmarkten, (cyber)terrorisme en pandemieën. Het speelveld op dit niveau is veel diffuser.

   

In deze 3D-wereld van internationale betrekkingen is machtsuitoefening almaar gecompliceerder geworden. Nye zelf omschrijft macht als volgt: ‘het vermogen de uitkomst te beïnvloeden die je wilt en, wanneer noodzakelijk, het gedrag van anderen zo te veranderen dat dit gebeurt’. Het volstaat in de 3D-wereld niet om macht direct uit te oefenen en een land te dwingen direct te doen wat je wilt dat het doet. Het is vaak veel effectiever en efficiënter om anderen in staat te stellen en te stimuleren om bij te dragen aan de verwezenlijking van doelen.

   

Dit kan vooral bereikt worden via het derde bord, wat vervolgens kan doorwerken op de andere twee schaakborden. Een land kan de gewenste uitkomsten in de wereldpolitiek bereiken doordat andere landen zijn voorbeeld willen volgen, zijn waarden bewonderen en zijn welvaart, welzijn en openheid willen bereiken. Mede via deze weg – met altijd die reusachtige militaire en economische macht dreigend op de achtergrond – accepteerden veel landen Amerikaans leiderschap. Niet onder dwang (al schuwt Amerika dit niet), maar omdat de VS in hun ogen die rol het beste vervulde, omdat het anderen liet meedelen in de opbrengsten en omdat Amerika stond voor waarden, normen en een cultuur (onder meer uitgedragen in film, muziek, tv en boeken) die anderen in veel opzichten nastrevenswaardig vonden.

   

In deze 3D-wereld zijn netwerken, allianties en connecties daarom zo belangrijk. Zonder bondgenoten zijn sommige doelen gewoonweg onhaalbaar, terwijl andere doelen weliswaar te verwezenlijken zijn, maar leiden tot uitputting van capaciteiten en imperial overstretch (waaraan eerdere rijken ten onder gingen, waaronder het Britse en Romeinse).

   

Door een veranderd militair speelveld, relatieve economische Amerikaanse achteruitgang en een verzwakking van de positie op het derde schaakbord moeten beleggers rekening houden met de mogelijkheid dat de VS een minder veilige haven wordt dan altijd het geval was.