Roland van den Brink: Rendement, waar ben je gebleven en waar ga je naartoe?

14 november 2023

Door Roland van den Brink, Oprichter van TrigNum

‘Rendement maken’ verdwijnt bij pensioenfondsen steeds meer op de achtergrond. Tijdens het verkiezingsdebat over pensioen, afgelopen 6 november, werd het woord ‘rendement’ niet één keer genoemd. Opvallend, want de beleggingsopbrengst vormt driekwart van ieders pensioen.

Laat ik nu, een week voor de Tweede Kamerverkiezingen, beginnen met een oproep aan alle politieke partijen: ‘pleit ervoor dat beleggingsprestaties kunnen worden vergeleken’. Dan zorgt de tucht van de markt ervoor dat fondsen zich constant verbeteren. Dit mogelijk maken vereist slecht een kleine aanvulling op de aangenomen pensioenwet, zoals pensioenautoriteit Henk Bets al in zijn uitleg aan de Eerste Kamer heeft betoogd. Minister Carola Schouten kan dit eenvoudig meenemen in haar plan om de governance onder de loep te nemen.

Tucht van de markt leidt tot verbeteringen

Het weekblad Elsevier publiceert al sinds de jaren negentig ranglijsten van onder andere scholen, studies en ziekenhuizen. Instellingen die onderaan staan, pakken de tekortkomingen aan. Een positieve ontwikkeling. Hoe zit dat bij pensioenfondsen?

De pers rangschikt en beoordeelt regelmatig de gemaakte beleggingskosten, waardoor fondsen steeds meer passief zijn gaan beleggen, wat goedkoper is. Ook de VBDO-ranglijst, met een rangorde hoe duurzaam het beleggingsbeleid is, heeft invloed. Fondsen vinden een lage score vervelend en, alhoewel ze het niet altijd eens zijn met de VBDO-systematiek, zie je vaak dat ze zich aanpassen. Sturend zijn verder ook de publicaties van actiegroepen zoals over clustermunitie en het beleggen in bedrijven die arbeidsrechten niet respecteren of het milieu belasten.

Tezamen met de publieke aandacht voor het klimaat heeft dit ertoe geleid dat steeds meer fondsen een beleggingsbeleid hebben dat zich richt op het uitsluiten van landen en bedrijven en het verminderen van de CO₂-uitstoot.

Prestaties vergelijken levert geld op

Het Canadese bedrijf CEM heeft in 25 jaar de prestaties van duizenden pensioenfondsen vergeleken. Mede-oprichter Keith Ambachtsheer’s conclusie is: ‘wat wordt gemeten en vergeleken, wordt beheerd’. Door beleggingsprestaties te vergelijken, is de extra opbrengst al snel 0,2% per jaar. Op een bierviltje: bij een pensioenvermogen van 1.500 miljard komt dat per jaar neer op 3 miljard extra, waarmee de pensioenuitkeringen met zo’n 10% kunnen worden verhoogd.

Nu hoor ik sommigen denken: ‘meer geld = meer beleggingsrisico lopen’. Maar die gevolgtrekking is niet juist. Het gaat om de meeropbrengst, als er meer zorg voor, en (indirect) meer controle is op, de strategie en de uitvoering. Ik verneem graag de argumenten van de politieke partij die hier niet vóór is.

Waarom maak ik me zorgen?

Instituten die de beleggingsprestaties van fondsen analyseerden, zoals WM en Stichting Performance, zijn al lang niet meer actief. Er is - voor zover ik weet - bij een Nederlands fonds nog nooit iemand ontslagen vanwege een (fors) achterblijvend rendement. Dit is in het buitenland wel anders. Dat is jammer, want zonder vergelijking wordt de behoefte niet gevoeld om te verbeteren, waardoor onjuiste ‘overtuigingen’ in beleid lang doorwerken, zoals: ‘de rente kan écht niet lager’.

Recent onderzoek door Overrendement en Bikker/Meringa toont aan dat er verbeteringen mogelijk zijn (zonder extra risico te lopen). Ook CEM concludeert over Nederlandse fondsen via de website top1000.com: ‘zwakkere gebieden zijn onder meer de rendementen en de kwaliteit van benchmarks’. Echter, zonder aanvullende voorschriften bij de Wet toekomst pensioenen die het vergelijken mogelijk maakt - zoals Henk Bets bepleitte - zal het huidige lek niet gedicht worden.

Het nieuwe adagium: maatschappelijk rendement

Maatschappelijke impact, dat is het nieuwe modewoord in pensioenland. Er wordt steeds meer belegd in initiatieven die ‘iets doen voor het klimaat’ om de beleggingen te sturen. Gewaardeerde columnisten zoals Harry Geels en Han Dieperink schreven hier al over. Zonder het organiseren van markttucht inzake de behaalde resultaten, zal dit uitmonden in laag renderende portefeuilles. Ook hier is mijn vraag: welke politieke partij en deelnemer wil dat?

Rendement, waar ga je heen?

Het thema klimaat zal binnen twintig jaar uitmonden in een politiek conflict, omdat de opwarming van de aarde niet stopt. Dit laatste omdat voor ruwweg eenderde van de mensen op onze planeet eten voor morgen belangrijker is dan de klimaatzorg voor later. Om het proces te vertragen, voorzie ik dat steeds meer middelen worden ingezet, waaronder de Nederlandse pensioengelden.

Overigens kan dat op diverse indirecte manieren: aanhoudende inflatie of het nog meer moeten beleggen in nauwelijks renderende staatsleningen. Ook nationalisatie en onteigening zijn mogelijk: landen als Argentinië (2008), Hongarije (2012) en Polen (2013) zijn ons al voorgegaan.

Kortom, de belangen van deelnemers worden ook op termijn beter geborgd als beleggingsprestaties openbaar en vergelijkbaar zijn. Laat de markt verder haar werk doen. Het voornemen van minister Schouten geeft ruimte om dit te regelen.

Figuur 1: Overrendement vs. toegekende indexatie

Follow the Money 2013: De nationalisatie van uw pensioen komt weer een stapje dichterbij