Harry Geels: Gelooft u in Seaspiracies?
Harry Geels: Gelooft u in Seaspiracies?
Door Harry Geels
De Netflix-documentaire Seaspiracy suggereert dat er zeker tien complotten bestaan rond de visvangst. De documentaire is een interessante leercasus over het bestaan van samenzweringen en het concept van factchecking. De documentaire bracht mij van mijn stuk, maar mijn ‘paradox mindset’ hielp me gelukkig weer overeind.
Als echte visliefhebber ging ik er eens goed voor zitten, voor de veel besproken Netflix-documentaire Seaspiracy. Alweer uit 2021, maar goed, beter laat dan nooit. We kunnen de documentaire natuurlijk op verschillende manieren bespreken. Mijn keuze is – met een schuin oog kijkend naar de intrigerende titel – om de wat mij betreft tien meest in het oog springende claims van de documentairemaker te bespreken en het specifieke complot dat wordt gesuggereerd, om daarna nog enkele opmerkingen te maken over waarheidsvinding en factchecking.
Claim 1: Visvangst is de grootste bedreiging van het zeeleven
In Seaspiracy wordt ten eerste geclaimd dat er sprake is van overbevissing en dat er destructieve vispraktijken, zoals sleepnetvisserij (‘trawling’), lijnvisserij met lange lijnen (‘longlining’) en drijfnetten (‘gillnetting’), worden toegepast. Het bij deze claim gesuggereerde complot is dat de visserij over het algemeen stelt geen kwalijke vispraktijken toe te passen en dat eventuele schade aan de zee ontstaat door bijvoorbeeld vervuiling van de grote vaart of het plastic dat via productie en consumptie op aarde in zee terechtkomt.
Claim 2: Bijvangst is een zeer groot probleem
De tweede claim die wordt gemaakt, is dat er ontzettend veel voor de oceaan destructieve bijvangst plaatsvindt, zoals walvissen, dolfijnen en schildpadden, wat leidt tot schade aan de biodiversiteit en uiteindelijk tot ‘dode zeeën’. Het gesuggereerde complot is dat de visindustrie het imago van duurzame visvangst overeind houdt en dat er zo netjes mogelijk met bijvangst wordt omgegaan.
Claim 3: Duurzame vis is een mythe
Ten derde wordt gesteld dat het predicaat duurzame visvangst niet goed te controleren is. Er zijn simpelweg te veel vissersboten om tijdens de vangst te onderzoeken. Certificaten, zoals de Marine Stewardship Council (MSC) label, zijn misleidend en vormen geen garantie voor duurzame vis. Het complot is dat organisaties die labels afgeven, overheden en visbedrijven samenwerken om een duurzaam imago te creëren middels het afgeven van betekenisloze keurmerken.
Claim 4: Visvangst is moderne slavernij
Ten vierde zou op veel vissersboten sprake zijn van gedwongen arbeid, zware werkomstandigheden en lange werkuren, vooral in Zuidoost-Azië. Dit zou nodig zijn om de vis betaalbaar te houden, of winsten van grote vismaatschappijen op peil te houden. Het complot is dan dat de visindustrie netjes met de vissers omgaat.
Claim 5: Visnetten zijn de grootste bron van plasticvervuiling van de zee
De vijfde claim stelt dat visnetten, en dus niet consumentenplastic, het leeuwendeel (46%) van het plastic in de zeeën uitmaakt. Het gesuggereerde complot is dat milieuorganisaties niet focussen op deze visnetten, maar slechts op het uitbannen van klein plastic zoals rietjes en vorkjes, waarmee ze aan relatief nutteloos micromanagement doen.
Claim 6: De jacht op walvissen en dolfijnen is commercieel gedreven
In verschillende delen van de wereld zou het doden van walvissen en dolfijnen niet alleen culturele achtergronden hebben, maar ook puur commerciële. Walvissen en dolfijnen zijn, doordat ze ook zelf vis eten en de visvoorraden kleiner maken, namelijk in competitie met de vissers. Mogelijk complot: culturele tradities worden door de visserij ingezet als dekmantel voor puur economische activiteiten.
Claim 7: Gekweekte vis is geen duurzaam alternatief
Ten zevende wordt gesteld dat gekweekte vissen niet duurzaam zouden zijn, omdat ze deels weer gevangen wilde vis nodig hebben voor hun voedsel. Bovendien zou gekweekte vis niet gezond zijn. Doordat vissen dicht bij elkaar op vaste plekken leven, ontstaan er allerlei ziektes en stress. Gekweekte vis zit vol met bestrijdingsmiddelen, antibiotica en chemische kleurstoffen. Mogelijk complot: gekweekte vis als gezond, veilig en duurzaam presenteren.
Claim 8: Het consumeren van haaienvinnen is pure luxe
De achtste claim is dat er voor haaienvinnen, die puur uit luxe gekocht en geconsumeerd zouden worden, bewust commercieel gevist wordt. Een mogelijk complot is dat haaienvinnen slechts uit bijvangst worden verkregen.
Claim 9: Beschermde visgebieden zijn ineffectief
De documentaire stelt verder dat er in beschermde visgebieden gewoon gevist wordt, omdat er niet genoeg controle zou plaatsvinden. Grote commerciële visbedrijven zouden er bovendien vis vangen die bedoeld is voor bewoners van armere delen van de wereld. Gesuggereerd complot: beschermde visgebieden zijn waardevol voor het op peil houden van de visstand.
Claim 10: De oceanen zijn dé belangrijkste bron van CO2-opslag
In het kader van de CO2-discussie wordt wellicht de belangrijkste claim gemaakt, namelijk dat oceanen de grootste opnamereservoirs van CO2 zouden zijn. Zo’n 25 tot 30% van alle emissies op aarde zou via ‘phytoplankton’ worden opgenomen. Vooral het vangen van dolfijnen en walvissen zou funest zijn voor de CO2-opnamen, omdat hun uitwerpselen plankton voedt. Walvissen zouden zelf ook grote opslagtanks van CO2 zijn. Stoppen met het eten van vis zou veel belangrijker zijn dan het stoppen met vlees of het reduceren van industriële CO2-uitstoot. Het gesuggereerde complot is dat overheden, visindustrie en toezichtsorganisaties samenwerken om vis eten als iets duurzaams voor te stellen (en daarmee dus eigenlijk de klimaattransitie frustreren).
Factchecking
Seaspiracy leert dat het eten van vis controversieel is. Maar ook dat er niet één waarheid bestaat. Er is de waarheid van de visindustrie en die van de klimaatlobby en er is een ‘bloody truth’. Het is goed om over alle tien ‘seaspiracies’ een open discussie te voeren, zodat we zo dicht mogelijk bij de waarheid komen. Wat mij betreft staat er één conclusie overeind, de visindustrie, overheid en klimaatlobby hebben zo allemaal hun eigen belangen. Factcheckers die pretenderen dé waarheid te weten, zijn in deze de gevaarlijkste deelnemers aan het debat.
Adam Grant stelt in Think Again dat de meeste deelnemers in een debat politicus, aanklager of predikant zijn, elk met een eigen agenda, terwijl een ieder juist als kritische wetenschapper moet denken. Ali Tabrizi, de maker van de documentaire, is ongetwijfeld een aanklager. Dat neemt niet weg dat er valide argumenten in zijn betoog kunnen zitten, waar we met een open of ‘paradox mindset' naar moeten luisteren. Na zorgvuldige overdenking zou iedereen zijn eigen afwegingen moeten kunnen maken.
PS: Voor de aanhangers van (centrale) factchecking, misschien moeten we niet alleen onze aandacht richten op sociale media, maar bijvoorbeeld ook op Netflix-documentaires.
Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels