Harry Geels: ECB beraamt nieuwe wetsovertreding

23 juni 2022

Door Harry Geels

Het nieuwe 'anti-fragmentatie-instrument', dat nu bij de ECB wordt ontwikkeld en dat onder andere Italië moet behoeden voor een schuldencrisis, is mogelijk in strijd met de bepaling in het EU-verdrag dat landen niet monetair worden gefinancierd. Het betreft de ‘no bailout clause’ (Art. 125 TFEU).

Het is bijzonder hoe gemakkelijk veel economen en media voorbijgaan aan deze potentiële wetsovertreding die spaarders en gepensioneerden opnieuw miljarden euro’s aan koopkracht gaat kosten.

Laten we maar meteen met de deur in huis vallen: de invoering van de euro was een van de grootste democratische dwalingen uit de Nederlandse geschiedenis. De invoering ervan is een politiek onderonsje geweest tussen Duitsland en Frankrijk.

Duitsland wilde begin jaren negentig de eenwording en Frankrijk wilde de euro, om de macht van de Duitse mark te breken. Nederland voerde de euro in onder de valse voorwendselen van voormalig Minister van Financiën Gerrit Zalm (‘de conversiekoers is correct’), zonder dat de Eerste Kamer ooit over de invoering debatteerde.

De grote problemen voor de euro

Er zijn twee grote problemen met de euro. Enerzijds is de eurozone geen ‘optimal currency area’, zoals destijds geformuleerd door Nobelprijswinnaar Robert Mundell. Een goede muntunie vereist namelijk dat de economische groei in de regio’s redelijk gelijk opgaat en dat er voor schokken een transferunie is. Anderzijds kent de euro twee grote weeffouten die zich het beste laten samenvatten als ‘one size does not fit all’. De euro is te duur voor landen met achterblijvende economische groei en te goedkoop voor landen die economisch beter presteren.

Bovendien werkt één officieel rentetarief niet. Landen waar het economisch goed gaat, hebben een hogere rente nodig dan landen waar het slechter gaat. De ECB stelt de rente in op de zwakke broeders in de eurozone, waardoor de euro voor de beter presterende landen in de eurozone veel te zwak is en zo bovenmatige inflatie veroorzaakt. De te lage ECB-rente zorgt dus op twee manieren voor groot koopkrachtverlies in landen als Nederland en Duitsland: via een te lage spaar- en rekenrente en via te hoge inflatie.

Valse retoriek

Maar de aanhangers van de euroreligie willen de euro, ondanks de grote weeffouten, koste wat het kost overeind houden. Het is opvallend dat diverse politieke partijen de euro verdedigen terwijl hun stemmers er miljarden koopkracht door verliezen. De enige profiteurs van de te goedkope euro zijn exporterende bedrijven van de noordelijke landen uit de eurozone, die de opbrengsten daarvan overigens grotendeels laten toevallen aan de aandeelhouders.

Bovendien is de winst van het exporterende bedrijfsleven uit het Noorden het verlies van het exporterende bedrijfsleven uit het Zuiden van Europa. Op metaniveau is dit überhaupt geen argument vóór de euro. Het enige verbale arsenaal dat de euroaanhangers hebben is valse retoriek, waar bijvoorbeeld Angela Merkel zich graag van bediende: ‘Wenn der Euro scheitert, scheitert Europa’. Onterechte bangmakerij. Alsof Noorwegen, Zweden of Zwitserland, landen die de euro niet hebben (en ook niet willen), in verval zijn. Integendeel zelfs.

Nieuw instrument om euro koste-wat-het-kost overeind te houden

Er dient zich, zo liet ECB-presidente Christine Lagarde zich in een buitengewone bijeenkomst in Amsterdam ontvallen, een nieuw ‘antifragmentatie-instrument’ aan. Deze is nodig omdat de rente op de kapitaalmarkten in landen als Italië te hard oploopt (zie Figuur 1). Dit is problematisch, omdat Italië een veel te grote staatsschuld heeft (een ‘debt-to-gdp’ ratio van meer dan 150%). Door de sterk opgelopen rente komt het terugbetalen van schulden in gevaar. Dat brengt de banken die veel Italiaanse staatsleningen hebben weer in gevaar. Ergo: de zoveelste redding van de banken.

Figuur 1: Italiaanse 10-jarige rente (wit) en spread versus 10-jarig Bond yield (blauw)

Bron: Bloomberg

Het anti-fragmentatie-instrument moet de ECB ‘totale flexibiliteit’ geven bij het herinvesteren van aflossingen op obligaties die eerder zijn aangekondigd tijdens de Pandemic Emergency Purchase Programma (PEPP), dat in maart dit jaar is beëindigd. Zakenbank Goldman Sachs verwacht dat de ECB in juli gaat zeggen dat het onbeperkt obligaties mag opkopen van landen waar de rente te hoog oploopt. DNB-president Klaas Knot en Christine Lagarde proberen blijkbaar in de voetsporen te treden van Mario Draghi (‘whatever it takes’). Knot: ‘Als het niet genoeg is, wees er dan van verzekerd dat we klaar staan.’

Wetsovertredingen

Het opkopen van staatsobligaties lijkt een (nieuwe) vorm van monetaire financiering en dat is verboden volgens artikel 125 TFEU (de ‘no-bailout’). Zoals reeds vaker gememoreerd, rekt de ECB haar mandaat steeds verder op. De monetaire orde wordt herschreven zonder dat daar enige controle op kan worden uitgeoefend. Grove berekeningen geven aan dat wij in Nederland in het afgelopen decennium al 20% van onze koopkracht hebben verloren door het beleid van financiële repressie (het te laag houden van de rente onder meer om Italië niet in de problemen te laten komen).

In Duitsland kunnen wetten, ook Europese, aan de nationale grondwet getoetst worden. Het is aannemelijk dat het anti-fragmentatie-instrument door diverse economen aan het Bundesverfassungsgericht in Karlsruhe zal worden voorgelegd. De laatste keer heeft dit hof overigens op dubieuze gronden een rechtszaak over de proportionaliteit van diverse opkoopprogramma's afgewezen. Het probleem van dit soort rechtszaken is ook dat ze vaak mosterd na de maaltijd zijn. Het beleid is al praktijk en later lastig juridisch terug te draaien.

‘Monetaire financiering botst met mandaat van prijsstabiliteit’

Het is wellicht nog even goed om een aantal quotes aan te halen uit een lezing van Yves Mersch, Lid van de Executive Board van de ECB tijdens de Natixis Meeting of Chief Economists van 23 juni 2016 in Parijs:

‘We are prohibited from monetary financing for good reasons. If a central bank systematically finances government budgets, it can fall prey to so-called ‘fiscal dominance’ and fail its price stability mandate. That is because, when inflation starts to rise, the central bank is in a lose-lose situation: it can either continue financing the deficit and risk overshooting its objective, or it can refuse to finance the deficit and risk a deflationary government default.

But if the central bank is ex ante forbidden by law from monetary financing, the incentives are stronger for governments to run sound fiscal policies in the first place – and the independence of the central bank is preserved. ‘Monetary dominance’ prevails over ‘fiscal dominance’. Fiscal soundness is an essential feature of a monetary union with a single monetary policy and national fiscal policies are necessary even if we were to achieve a fiscal union.’

Extra commentaar is overbodig.

Nederland beter af zonder euro

Nederland kan beter uit de euro stappen. Let wel, met het uit de euro stappen wordt niet een Nexit bedoeld. Helaas is de euro nu wel als een Hotel California aan de EU gekoppeld, maar een wetovertreding van de ECB kan – als onze regering of volksvertegenwoordigers tenminste begrijpen wat voor koopkrachtleed de euro aanricht – aangegrepen worden om het EU-verdrag aan te passen, in de zin dat landen uit de euro mogen stappen als bijvoorbeeld de ‘no-bailout’ wordt overtreden of andere landen regels aan hun laars lappen, zonder dat we uit de EU hoeven.

Zoals gezegd is de euro een politiek project van Frankrijk en Duitsland en wilde Frankrijk graag dat landen zoals Italië en Griekenland bij de euro kwamen (terwijl ze niet aan de regels voldeden), zodat de macht van het Zuiden groter zou worden dan die van het Noorden, wat er in de praktijk toe heeft geleid dat de zuidelijke monetaire school leidend is geworden in het beleid van de ECB. Laat Frankrijk en Italië dan ook maar samen de euro hebben. Dan kan Nederland zijn monetaire soevereiniteit weer terugpakken en zich weer bekommeren om de koopkracht van zijn spaarders en gepensioneerden.

Zie voor andere alternatieven voor de euro deze column.

Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels

Meer columns van Harry Geels