Harry Geels: Digitale euro is paard van Troje

22 november 2022

Door Harry Geels

Op woensdag 23 november debatteert de Tweede Kamer over de digitale euro. Aan de introductie van de digitale valuta’s door centrale banken, ook wel CBDC’s genoemd, zitten veel haken en ogen. Het meest bijzondere is dat de ECB een digitale euro wil introduceren in een onvolmaakt eurosysteem. Een andere belangrijke zorg is de democratische legitimiteit.

In een seminar over Central Bank Digital Currencies (CBDC’s), gehouden op 14 oktober 2022 in Washington DC, riep koningin Maxima op tot een discussie over CBDC’s, die zij omschreef als een ‘great promise to support a digital financial system that works for everyone’ (mits goed ontwikkeld). Maxima benoemde vooral de financiële inclusie als een van de argumenten vóór digitale valuta’s. Veel mensen in de wereld hebben namelijk nog geen toegang tot een bankrekening. Maxima: ‘CBDC's can best become engines of financial inclusion.’

Tijdens een webinar over de digitale euro voor het Europees Parlement, georganiseerd door Michiel Hoogeveen, europarlementslid voor JA21, op 8 november 2022, noemde Evelien Witlox van de ECB naast financiële inclusie nog andere potentiële voordelen van een digitale euro, waaronder een minder volatiel en minder fraudegevoelig alternatief voor crypto’s en een robuuster financieel systeem (‘digitale euro als monetair anker’). Laten we eerst stilstaan bij het introductieplan en de drie vermeende voordelen van de digitale euro en daarna bij drie levensgrote vragen:

1. Moeten we niet eerst aandacht besteden aan een beter eurosysteem?
2. Hoe democratisch verloopt het invoeringsproces van de digitale euro?
3. Kunnen we met de potentiële programmeerbaarheid van CBDC’s in een digitale dystopie terechtkomen?

Initieel ontwerp digitale euro

De ECB is al bezig met het ontwerp van de digitale euro, zij het alleen nog op basis van de gewenste functionaliteit. De ECB is nog niet bezig met de technologie daarachter. De digitale euro wordt uitgegeven als ‘liability’ van de ECB, net als de commerciële euro als ‘liability’ wordt uitgebracht door een commerciële bank. De digitale euro gaat daardoor concurreren met de commerciële euro en komt dus naast cash en commerciële euro’s van de banken te staan, al zal het openen van een digitale wallet verlopen via een ‘financial intermediary’ die ook verantwoordelijk wordt voor AML/KYC.

Privacy wordt eveneens benoemd als centraal onderwerp. Het idee is dat hoe groter het bedrag is, des te meer de ECB wil weten. Witlox: ‘Het gaat om een balans die de wetgever moet bepalen.’ Maar het idee is dat er geen ‘volledige anonimiteit’ komt. Er worden in eerste instantie drie manieren van betalen voorzien: Person-to-Person (P2P), Customer-to-business (C2B) en Betalingen aan of van de overheid, bijvoorbeeld belastingen en toeslagen en subsidies. Dus in eerste instantie geen Business-to-Business (B2B).

Vanwege de concurrentie tussen de digitale en commerciële euro’s is het idee om in eerste instantie het aantal en de omvang van de transacties van de digitale euro beperkt te houden om commerciële banken niet te veel te beconcurreren.

Vermeende voordelen digitale euro

Centrale banken noemen diverse redenen waarom ze CBDC’s willen invoeren. De sociale inclusie, dus dat iedereen over een rekening of wallet kan beschikken, is vooral een argument voor opkomende markten. In ontwikkelde landen speelt dit niet. Het creeëren van een robuuster financieel systeem – mede doordat digitale euro’s een alternatief voor commerciële euro’s zouden bieden – is een bijzonder argument. Het suggereert namelijk dat er een situatie kan ontstaan waarin het huidige bancaire (betalings)systeem niet solide of betrouwbaar is, en dat terwijl de ECB daar toezicht op houdt.

Het was saillant dat Witlox tijdens bovengenoemd seminar het volgende zei: ‘If we would move to a fully digital world where there is only digital payment and we would completely leave this to the market, the question is: would this be completely safe? (…) We never know whether private parties are always to be trusted.’ En dus zou het goed zijn als er alternatief geld komt. Een alternatief voor crypto’s is ook weinig overtuigend als argument. Crypto’s zijn vooral speculatie en een betaalmiddel in de zwarte economie, waarbij gebruikers bewust ‘buiten het systeem’ willen blijven.

Cruciale vraag 1: Waarom niet eerst de weeffouten van het eurosysteem oplossen?

Het is bijzonder dat de ECB nu met digitale euro’s bezig is terwijl het huidige eurosysteem weeffouten vertoont. Door sterk divergerende economieën werkt de eurozone niet goed. De euro is zwak en wordt na al die jaren onvoldoende als reservevaluta of als alternatief voor de dollar gebruikt. De vraag is eerder of we de euro in huidige staat willen redden en zo ja hoe dan. Het is alsof de ECB met digitale euro’s een dak wil bouwen op een huis dat op een gebrekkige fundering staat. Bovendien zijn er op dit moment wel andere problemen in de wereld, zoals het klimaat, om ons zorgen over te maken.

Cruciale vraag 2: Hoe democratisch verloopt het introductieproces?

De ECB is klaarblijkelijk bezig met een introductieproces van digitale euro’s. Dit is nooit onderwerp van een verkiezingsprogramma geweest. Lex Hoogduin maakt in bovengenoemd webinar terecht de opmerking dat digitale munten politiek en dus niet economisch zijn. En dus is het aan de politiek is om dit te accorderen. Omdat digitale euro’s belangrijk zijn voor onze toekomst, had dit onderdeel van de verkiezingen moeten zijn. Het proces blijkt stiekem sneller te gaan. Het kan bij de volgende verkiezingen overigens alsnog worden opgenomen in de verkiezingsprogramma’s.

Ook moeten vervolgstappen goed democratisch verlopen. Wordt het gebruik van digitale euro’s uitgebreid? Wordt privacy verder ondergeschikt gemaakt? Of wordt uiteindelijk commercieel geld afgeschaft? Dan kan dat alleen als we ons daarover via verkiezingen of referenda hebben mogen uitspreken. Het is aan de media om dit goed aan de kaak te stellen. Helaas zitten media vaak te slapen als het om cruciale politieke debatten gaat. De introductie van de euro of eurobonds in het kader van NextGenerationEU zijn ons ook ‘overkomen’.

Cruciale vraag 3: Kunnen we met de potentiële programmeerbaarheid van CBDC’s in een digitale dystopie terechtkomen?

De programmeerbaarheid van digitale valuta’s is de meest benoemde zorg van de tegenstanders van digitaal geld. CBDC’s kunnen bijvoorbeeld geprogrammeerd worden om alleen aan bepaalde producten of diensten uit te geven. Zoiets is vooral waarschijnlijk als er geen cash meer is. Dat kan via de democratische of ondemocratische weg (zie vraag 2). Het kan ook zijn dat digitale euro’s door het publiek omarmd worden en langzaam op steeds grotere schaal gebruikt worden, totdat commercieel geld niet meer nodig is. Ook door onwetendheid kunnen we in een digitale dystopie terechtkomen.

Tot slot

Het is goed dat de ECB met digitaal geld experimenteert, zeker ook omdat bijna alle centrale banken in de wereld ermee bezig zijn. Maar laten we dit proces zeker niet te snel laten gaan en vooral goed democratisch bewaken. We mogen nooit in een situatie terechtkomen waarin er geen cash geld meer bestaat. Dan heeft het systeem namelijk geen uitlaatklep meer. Dit is voor de duidelijkheid niet de intentie van de ECB. Gelukkig maar. Zoals Witlox al zei: we weten nooit of commerciële banken op een bepaald moment te vertrouwen zijn. Dat geldt ook voor de overheid of de ECB.

Bekijk of beluister verder nog even bovengenoemd webinar. Het is informatief en Wim Boonstra, onder andere Econoom van de Rabobank, en Lex Hoogduin, onder andere Professor aan de Universiteit Groningen, hebben interessante visies en zorgen over de digitale euro. Niet alles kan in een column worden behandeld. Het is belangrijk ons hier goed in te verdiepen, voordat we met CBDC’s een paard van Troje binnenhalen.

Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels

Meer columns van Harry Geels