Han Dieperink: Wachten op de X-dag

30 mei 2023

Door Han Dieperink, geschreven op persoonlijke titel

In de Amerikaanse grondwet is vastgelegd dat alleen het Amerikaanse Congres mag bepalen hoeveel de Amerikaanse overheid mag lenen. Tot 1917 moest daarom elke Amerikaanse staatslening door het Congres worden goedgekeurd. Met de Second Liberty Bond Act van 1917 werd echter bepaald dat uitsluitend de maximale omvang van de schuld door het Congres zou worden vastgesteld. Sindsdien is het schuldenplafond al 78 keer verhoogd.

Het gemak waarmee het schuldenplafond verhoogd kan worden, hangt af van het politieke landschap. Als de President en het Congres dezelfde politieke kleur hebben, is een verhoging een hamerstuk. Ook bij een Republikeinse president en een Democratische meerderheid in het Congres zijn er meestal geen problemen.

Alleen wanneer er sprake is van een Republikeinse meerderheid en een Democratische president, kan het knallen. Zo nam de Speaker of the House Newt Gingrich het in de jaren negentig op tegen Bill Clinton. En meer dan tien jaar geleden escaleerden onder president Barack Obama de besprekingen dankzij de Tea Party. Dat zorgde er in 2011 voor dat Standard & Poor’s de kredietwaardigheid van de Amerikaanse overheid verlaagde van AAA naar AA+. Maar uiteindelijk werd ook toen het kredietplafond verhoogd.

Politieke tegenwind voor de Democraten

Inmiddels is de Amerikaanse staatsschuld meer dan verdrievoudigd en de Democraten hebben de discussie over een nieuwe verhoging zo lang mogelijk uitgesteld. Dat is niet handig gezien de meerderheid die de Democraten tot voor kort hadden in het Congres. Nu is er een Republikeinse meerderheid in het Huis van Afgevaardigden.

Naast de toenemende polarisering tussen Democraten en Republikeinen zitten de Republikeinen zelf ook niet op één lijn. Maar liefst 15 keer moest er worden gestemd over wie dit keer de Republikeinse Speaker of the House zou worden. Geen onbelangrijke functie, want de Speaker of the House is na de Vice President de eerstvolgende om de President op te volgen. Bovendien is het de persoon die de onderhandelingen moet voeren met de Democraten.

X-Day nadert met rasse schreden

Het geld is bijna op. In de afgelopen anderhalf jaar heeft de regering van Joe Biden elk potje leeggehaald om door te kunnen gaan. Vergeleken met de jaren daarvoor gaat het al snel om circa 1 biljoen dollar, die de Amerikaanse overheid normaal gesproken liquide had staan. Yellen heeft eerder aangegeven dat de dag waarop het geld echt op is zou vallen op 1 juni, maar inmiddels is dat iets opgeschoven naar ergens in juni.

Dat moment wordt ook wel X-Day genoemd, een naam die meer lijkt gekozen om de dramatiek te verhogen of om er later nog eens een film over te maken. Veruit het meest waarschijnlijk scenario is dat het schuldenplafond wordt verhoogd. Dat kan door middel van een kortetermijnverhoging, zodat het Congres langer de tijd krijgt om te onderhandelen. Er is dan op korte termijn geen impact op de economie.

Onderhandelingen zijn onontkoombaar

Maar van uitstel komt geen afstel. Er zal moeten worden onderhandeld. De kans is het grootst dat de Democraten toegeven aan de Republikeinse eisen. Dat betekent dat ze minder zullen moeten uitgeven, onder meer aan belangrijke, door Biden geïnitieerde, investeringen. Daardoor zal het Amerikaanse begrotingstekort teruglopen, maar wordt het schuldenplafond wel verhoogd. Ook dan is het effect op de economie niet zo groot.

Het kan ook dat de Republikeinen eieren voor hun geld kiezen, bijvoorbeeld met het oog op de presidentsverkiezingen van volgend jaar. Een partij die het land in de problemen brengt, doet het meestal niet zo goed bij verkiezingen. Toch is de kans klein dat de Republikeinen zonder enige tegemoetkoming van de Democraten het schuldenplafond zullen verhogen. Als ze dat doen, dan is het ‘business as usual’ en zal de spanning die nu zichtbaar is in de geldmarkt en kredietopslagen verdwijnen.

Chaos binnen de Republikeinse partij

Gelet op de extreme polarisering en ook de interne strijd binnen de Republikeinse partij, is er een gerede kans dat er geen deal is na X-Day. Meer dan tien jaar geleden was de Tea Party een belangrijke factor, maar de chaos binnen die partij lijkt nu compleet. Conservatieven, Sociaal-Conservatieven, Libertariërs, Neo-Conservatieven, Gematigden, Liberaal Republikeinen, de Trump-facties en de anti-Trump-facties vechten met elkaar om de macht.

Waar voorheen zowel de Democratische als de Republikeinse partij onder druk kwamen met de rationele oplossing waarin beide partijen konden voortbestaan, kan het zomaar zijn dat één of meerdere facties binnen de Republikeinse partij dit moment aangrijpen om de partij op te blazen. Dat betekent dat de Amerikaanse overheid de deuren moet sluiten.

Bezuinigingen en recessie onvermijdelijk

De begroting moet acuut in evenwicht worden gebracht door minder uit te geven. Dit is nog geen default van de Amerikaanse overheid. Die zal eerst bezuinigen op onderdelen die economisch minder impact hebben, zoals uitkeringen en salarissen. Zo’n situatie zal er wel voor zorgen dat bijvoorbeeld ook Fitch de kredietbeoordeling van de Verenigde Staten zal verlagen.

Ook drukt dat de economie waarschijnlijk in een recessie, omdat de overheid acuut zo’n 1,5 biljoen dollar minder (6% van het BBP) kan uitgeven. In zo’n situatie kan de rente op Amerikaanse staatsobligaties echter dalen. Een recessie drukt immers de inflatie.

Het is zelfs waarschijnlijk dat de Amerikaanse overheid meer moet bezuinigen dan de genoemde 1,5 biljoen dollar, omdat een recessie meestal niet goed is voor de belastinginkomsten. Toch zal de Amerikaanse regering in zo’n situatie vrijwel zeker de rente kunnen blijven betalen op staatsobligaties, zodat er geen sprake is van een default.

Het risico op een default

Het meest extreme scenario is wanneer er wel sprake is van een default. Er is dan sprake van een patstelling tussen de Democraten en de Republikeinen. Uit de sterk gestegen kredietopslagen blijkt dat de markt zelfs rekening houdt met zo’n scenario. Een default ontstaat wanneer een rentebetaling wordt gemist of een aflossing is vertraagd, waarbij ook nog een extra termijn geldt van drie dagen. Het blijven betalen van de rente op de schulden betekent immers dat ouderen en veteranen geen geld meer krijgen van de overheid. Voor een politicus is de keuze dus niet zo eenvoudig.

Een default van Amerikaanse treasuries zou al snel leiden tot chaos, aangezien Amerikaanse staatsobligaties het fundament vormen onder het huidige internationale financiële systeem. We krijgen dan een situatie die vergelijkbaar is met de problemen tijdens de Grote Financiële Crisis. Het grote verschil is wel dat niemand toen wist waar de risico’s zaten en dat het Amerikaanse Congres aanvankelijk niet over de brug kwam met het Troubled Asset Relief Program. Dit probleem is veel eenvoudiger op te lossen en wordt bovendien veroorzaakt door het Congres zelf.

Ook als er sprake is van een default zal de maatschappelijke reactie het Congres binnen enkele dagen dwingen om toch het kredietplafond te verhogen. Toch zal dan de schade aan de Amerikaanse economie en de status van de dollar veel groter zijn, met wederom als gevolg dat de rente op Amerikaanse staatsobligaties zal dalen.

Overigens zien sommigen nog een risico van de 1 biljoen dollar die op korte termijn na het bereiken van het kredietplafond weer moet worden aangevuld. Dat betekent ceteris paribus een acute verkleining van de geldhoeveelheid, juist op een moment dat het monetaire beleid voor het eerste in decennia zorgt voor een negatieve geldgroei.

Aan liquiditeiten is echter geen gebrek in de Amerikaanse geldmarkt. Elke nacht staat er bijna 4 biljoen geparkeerd bij de Fed, alleen maar omdat daar de rente hoger is dan op staatsobligaties. Een beetje meer rente dan op de repo’s bij de Fed en dan is ook 1 biljoen dollar snel gevonden. Verder kunnen deze ontwikkelingen samen met de sluimerende bankencrisis ervoor zorgen dat de Federal Reserve in snel tempo de rente gaat verlagen. Zo zit er ook hier een voordeel aan het nadeel.

Meer columns van Han Dieperink