Harry Geels: De acht tinten grijs van het klimaatdebat

12 september 2023

Door Harry Geels

Er was afgelopen weekend veel ophef over en media-aandacht voor de demonstratie van Extinction Rebellion op de A12. Het grote probleem is dat het klimaatdebat wordt gekaapt door vier uiterste kampen, waarvan er twee zelfs bijbedoelingen hebben die losstaan van de klimaatdiscussie. Verder worden er over en weer veel eenzijdige argumenten gebruikt.

De protestmars op de A12 van Extinction Rebellion maakt veel los. In de discussies gaat het vooral om twee zaken. Enerzijds om het recht om te demonstreren, of sterker nog, activistisch te mogen zijn, en anderzijds over de strijd tussen mensen die gealarmeerd zijn over het klimaat en zij die de klimaatverandering ontkennen. Als we de (sociale) media mogen geloven, zijn er vooral die twee tegengestelde kampen. Maar onderzoek toont aan dat er veel meer meningen zijn. De discussie wordt verder vertroebeld door twee kampen met bijbedoelingen die in principe losstaan van de klimaatdiscussie.

Het wordt tijd voor nuance en wat meer orde in de chaotische discussies. Er zijn daarbij vier vragen te beantwoorden. 1: Hoe komt het dat maar twee (extreme) kampen de discussie overheersen? (eigenlijk vier, maar daarover meer bij de beantwoording van de volgende vraag) 2: Hoe ziet het landschap van meningen er eigenlijk uit? 3: Hoe kunnen kwaliteitsmedia beter over het klimaat berichten? en 4: Hoe goed zijn de argumenten van de uiterste kampen eigenlijk? Tot slot is er nog een aantal zaken die we ons goed moeten realiseren als het om de klimaattransitie gaat.

1) Te veel aandacht voor de uiterste kampen: de binary bias

Als het om meningsvorming gaat, heeft de mens een ingebakken probleem: de ‘binary bias’, oftewel ‘binary thinking’, de neiging om duidelijkheid te zoeken in het simplificeren van een complex continuüm aan informatie in twee uiterste categorieën. Zeg maar wit of zwart, je bent voor of tegen vaccineren, de klimaattransitie, de EU of de digitale euro. Je kunt bijvoorbeeld niet (positief) kritisch zijn over de klimaattransitie, vaccinaties, EU of digitale euro. Je moet – vaak verwijzend naar de ‘ernst’ van de situatie – kleur bekennen. Dit zien we nu ook heel duidelijk terug in het klimaatdebat.

Ook de media dragen bij aan binary thinking. Het is namelijk veel interessanter met ‘clickbaits’ en ‘soundbites’ over de extremen in het debat te berichten. Niet zelden laten journalisten daarbij ook hun mening of de mening van het medium waarvoor ze werken doorschemeren, waardoor polarisatie – waar we allemaal de buik vol van lijken te hebben – juist in de hand wordt gewerkt. En ‘voordat je het weet, verlies je elkaar [zo]’, zoals de campagne van SIRE luidde, om polarisatie tegen te gaan.

2) Een betere stilering van het landschap van klimaatmeningen

Volgens onderzoek van het Center for Climate Change Communication zouden er onder Amerikanen wat betreft klimaat zes meningsgroepen zijn: van de 10% die ‘Dismissive’ is (ontkenners van klimaatverandering) tot de 31% die ‘Alarmed’ is (de klimaatalarmisten). Professor en wetenschapsauteur Adam Grant schrijft in zijn ‘must-read’ Think Again over dit onderzoek, dat concludeerde dat meer dan 90% van de mediaberichten over het klimaat zich concentreert op deze twee ‘uiterste’ groepen. Als we deze berichtgeving ‘fifty-fifty’ verdelen, krijgt dus 10% van de Amerikanen (de ontkenners) 45% van de berichtgeving.

Ik durf te stellen dat er nog twee extreme(re) kampen zijn, die helaas niet zijn ondervraagd. Kampen die het klimaatdebat misbruiken voor andere doeleinden. Aan de linkerkant van Figuur 1 zien we een groep die ook wel de ‘fossil lobbyists’ wordt genoemd. Ze ontkennen niet alleen de klimaatproblemen, ze misleiden, met de middelen van oliemaatschappijen, de discussie. Aan de andere kant zitten de ‘covert communists’. De klimaattransitie zou alleen mogelijk zijn als we een grote herverdeling doorvoeren en aan ‘degrowth’ gaan doen. We spreken ook wel van ecosocialisme of-communisme.

Figuur 1

Bron: Think Again (bewerkt)

3) Betere journalistiek vereist

In Think Again staat een samenvatting van een aantal interessante experimenten over hoe journalisten (en politici en wetenschappers trouwens ook) beter kunnen berichten over complexe zaken als klimaat en immigratie. Door in de discussie de grijstinten en mitsen en maren te benoemen, en de onzekerheid over de klimaattransitie uit te drukken, worden ze door de mensen serieuzer genomen. De meeste mensen zijn zelfs bereid meer aandacht te geven aan genuanceerde meningen, wat de algemene discussie verbetert en polarisatie vermindert.

4) Nog te veel eenzijdige argumentatie (van beide kanten)

Er is veel tegenstrijdig onderzoek over het klimaat (en de mogelijkheden om wel of niet de doelstelling van ‘net zero’ in 2050 te behalen). Er zijn bovendien nog veel onzekere variabelen. Neemt iedereen alle argumenten mee in de afweging? En moeten we – in een democratie althans – ook niet open staan voor de argumenten van de groepen in het midden, die we bijna niet horen? Verder zou een nog zorgvuldig op te stellen wereldwijde blauwdruk van hoe een doelstelling (van bijvoorbeeld ‘net zero’) te bereiken een goede inhoudelijke discussie bevorderen.

Tot slot

Dit is een oproep tot meer realiteitszin en saamhorigheid. We moeten waken voor oneigenlijke of zwakke argumenten. Er is veel te zeggen vóór een klimaattransitie, maar die kan ook té snel gaan, met alle maatschappelijke problemen van dien. Keulen en Aken zijn ook niet op één dag gebouwd . Wees er in de klimaatdiscussie verder op bedacht dat er naast mogelijke eenzijdige argumenten, er ook commerciële belangen van bedrijven zijn, die aan de ene kant veel geld verdienen in de huidige status quo, maar aan de andere kant juist ook veel aan de transitie.

Consultants en dataproviders varen er bijvoorbeeld wel bij en het is niet uit te sluiten dat ook zij, net als de fossil lobbyists, aan publieke beïnvloeding doen. De boodschap is dan ook: blijf kritisch, of zoals Adam Grant zou zeggen: Think Again. Wordt in de manier van argumenteren geen ‘preacher, prosecutor or politician’. Blijf altijd als een wetenschapper denken. ‘Last but not least’: de noodzaak tot snelle klimaattransitie is door de linkse politieke partijen gekaapt. Rechtse partijen hebben hier liggen slapen. De klimaattransitie kan namelijk heel goed ook over rechts.

Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels

Meer columns van Harry Geels