Han Dieperink: Duitsland niet langer Exportweltmeister

26 september 2023

Door Han Dieperink, geschreven op persoonlijke titel

Duitsland is al jarenlang Exportweltmeister, maar dreigt nu in hoog tempo af te glijden naar de Dritte Liga. Deze maand verlaagde de Europese Commissie haar groeiverwachtingen voor de eurozone voor 2023 en 2024 – vooral vanwege tegenvallende economische indicatoren uit Duitsland.

Die vertraging is te danken aan een combinatie van factoren, waaronder de verstoringen in toeleveringsketens en hoge energieprijzen. Inflatie is een groot probleem voor de Duitse economie. De Duitse inflatie bereikte deze cyclus het hoogste niveau sinds 1973.

Hoge inflatie vermindert de koopkracht van de consument. De economische groei vertraagt en inflatie remt investeringen. Berlijn slaagde erin de werkloosheid de afgelopen drie jaar laag te houden, maar nu begint de werkloosheid te stijgen en dreigt stagflatie. Duitsland is volgens het IMF het enige land waar dit jaar het BBP krimpt.

Ostpolitik en Energiewende

Energie is in Duitsland in korte tijd veel duurder geworden. Dat komt grotendeels door de Duitsers zelf. Dankzij de inmiddels verlaten Ostpolitik was Duitsland sterk afhankelijk van Rusland.

Bovendien vindt het land het geen probleem om elektriciteit uit kernenergie en LNG uit schaliegas te importeren, maar Duitse kernenergie en het winnen van Europees schaliegas zijn uit den boze (hoewel Duitsland wel bij de grens met Groningen een experiment met fracken wil toestaan). Vreemd genoeg is Duitsland erg lang doorgegaan met bruinkool, iets waarmee in het kader van de uitstoot nu snel moet worden gestopt.

Mede door de vroege start van de Energiewende moeten consument en bedrijfsleven nu de hoofdprijs betalen voor energie. Dat terwijl de Duitse economie als energie-intensief mag worden bestempeld. Andere ontwikkelde landen groeien vooral op gebieden waar Duitsland traditioneel niet zo sterk staat: dienstverlening, software, big data en entertainment.

Exportweltmeister

Maar liefst 99% van het Duitse BBP bestond in 2022 uit internationale handel (export 50,3% en import 48,3%). Duitsland is dus erg gevoelig voor de ontwikkeling van de wereldeconomie en moet voortdurend letten op haar concurrentiepositie en die is in snel tempo aan het verslechteren. Het belangrijkste exportproduct is nog altijd auto’s en auto-onderdelen (15,6% van het totaal), gevolgd door machines (13,3%) en chemische producten (10,4%).

In Azië concurreert Japan direct met Duitsland. De verkoop van Japanse auto’s en machines gaat dankzij de goedkope yen veel eenvoudiger dan voorheen. Die yen is onder andere zo laag omdat China het grootste exportland is voor Japan. Zonder zo’n zwakke yen is het lastig concurreren met de Chinezen.

Tegelijkertijd is China inmiddels het land met de grootste export van elektrische auto’s. Het kan verkeren. De chemische industrie in Duitsland wordt vanwege het hoge en dure energieverbruik snel kleiner. Vorig jaar kromp de output met 18% en deze krimp oogt meer structureel. Ook de Duitse auto-industrie is inmiddels gekrompen met 26%. De economische stagnatie zorgt ook voor meer faillissementen.

Politieke verandering

De economische stagnatie in combinatie met de vele migranten in de afgelopen jaren zorgen ervoor dat populisme en nationalisme eenvoudiger een voedingsbodem kunnen vinden. Een kwart van de Duitsers vindt inmiddels dat er ook voordelen zaten aan het nationaalsocialisme en een derde wil graag een sterke leider.

De AfD won al twee keer lokale verkiezingen. AfD is populair in het voormalige Oost-Duitsland. In Beieren is een andere rechtse partij, de Freie Wähler van Hubert Aiwanger, inmiddels de op één-na-grootste partij. Rechtse partijen krijgen in Duitsland ook meer voet aan de grond bij de middenklasse, omdat een eigen huis en auto ook voor die groep niet langer vanzelfsprekend zijn.

De zwakte van Duitsland is tegelijkertijd ook de zwakte van de EU. Bovendien gaat nog altijd 60% van de Duitse export naar landen binnen de EU. Verder heeft Duitsland een redelijk unieke band met China, waar Duitsland lang heeft geprofiteerd van goedkope arbeid en een sterk groeiende afzetmarkt. Niet alleen ligt de Chinese groei lager, maar in sommige opzichten (zoals auto’s of de energietransitie) dreigt nu China de plek van Duitsland over te nemen.

Nieuwe handelsoorlog niet de oplossing

De Europese Unie probeert nu onder invloed van Duitsland een extra heffing te zetten op Chinese (elektrische) auto’s, maar China zal daar gegarandeerd maatregelen tegenover zetten die juist Duitsland zullen raken. Datzelfde geldt ook voor zonnecellen en windmolens voor de energietransitie. De Duitse producten zijn simpelweg te duur om Exportweltmeister te blijven. Nu willen we meer chipfabrieken in Europa, maar alleen met zware subsidies gaat dat lukken. Dat is geen houdbaar model.

De ontwikkelingen in Duitsland raken uiteraard ook de rest van Europa. Voordeel van Duitsland ten opzichte van veel andere Europese landen is wel dat het land kan veranderen vanuit kracht. Het is nog niet opnieuw de ‘zieke man van Europa’. Er is vrijwel volledige werkgelegenheid en het land heeft een sterke fiscale positie. Verder is politiek wel het besef ingedaald dat het roer om moet.

Meer columns van Han Dieperink