Joeri de Wilde: Geen middenweg mogelijk binnen degrowth-debat

5 december 2023

Door Joeri de Wilde, Investment Strategist bij Triodos Investment Management

Ons huidige economische systeem piept en kraakt, dus raakt ook de discussie over hoe we nu verder moeten steeds meer verhit. Aan de ene kant heb je de conservatieven, die zich steeds dieper ingraven. Aan de andere kant heb je hen die onder de vlag van degrowth (of postgrowth) een economisch systeem bepleiten dat niet langer verslaafd is aan (onhoudbare) groei. En er is een derde groep, die op basis van vermeende economische neutraliteit een middenweg voorstaat. Het is juist deze groep die iedere verandering vertraagt.

Het degrowth-debat vindt tegenwoordig niet alleen meer plaats in stoffige universitaire achterzaaltjes, maar tevens in de volle schijnwerpers van het medialandschap. Op zichzelf is dat natuurlijk een goede zaak, want andere zienswijzen moeten eerst rijpen voordat ze postvatten. Hoe meer mensen worden bereikt, hoe beter. Maar omdat de discussie inmiddels behoorlijk gepolariseerd is, proberen veel journalisten en economen dit onderwerp zo ‘neutraal’ mogelijk te benaderen. Hier horen een paar ‘neutrale’ kanttekeningen over degrowth bij, die voorbijgaan aan het feit dat economie per definitie niet neutraal is. Deze schijnneutraliteit verdedigt dan ook impliciet het huidige economische systeem.

Het is toch niet haalbaar en betaalbaar?

Een logische eerste focus bij een ‘neutrale’ analyse van degrowth is die van betaalbaarheid. Minder economische groei, dat moet toch verarming betekenen? Dit lijkt een neutrale vraag, maar het gaat uit van de dynamiek binnen ons huidige systeem, waarin de levensstandaard inderdaad nauw samenhangt met – eigenlijk afhangt van – economische groei. Dat bij degrowth nu juist deze link vervalt, wordt (al dan niet bewust) genegeerd. Daarnaast zit in het bevragen van de betaalbaarheid van degrowth impliciet de boodschap dat ons huidige systeem betaalbaarder is. Terwijl onderhand toch wel duidelijk is dat op de huidige voet verder gaan juist de meeste schade betekent voor mens en planeet.

Ook het in twijfel trekken van de politieke haalbaarheid gaat uit van de aanname dat de pijn van minder economische groei zwaarder weegt dan die van de mogelijke voordelen. In ons huidige systeem is dit inderdaad zo. Daarom bepleit degrowth ook een ander systeem. ‘Neutrale’ constateringen dat de bevolking meerjarige recessies niet zal pikken, zijn dus alles behalve neutraal.

Beprijzen en innovatie zijn toch genoeg?

Een tweede vorm van schijnneutraliteit is de weeffouten in het huidige systeem erkennen, maar vervolgens oplossingen aandragen die deze fouten niet bij de wortel aanpakken. Zo pleiten veel economen voor dwang vanuit de overheid om externe effecten zoals CO₂-uitstoot te beprijzen. Geen slecht idee natuurlijk. Maar laat je het hierbij, dan blijft het systeem dat gebaseerd is op consumptiegroei, met een rijke middenklasse die niet schrikt van prijsstijgingen, intact. Om nog maar te zwijgen over de onevenredige invloed van de rijken op het overheidsbeleid. Hoe reëel is het dan te verwachten dat beprijzen het gewenste effect sorteert in de korte periode die ons nog rest voordat de aarde te veel is opgewarmd?

Dezelfde logica toont waarom het hameren van veel economen op innovatie evenmin neutraal is. Zeker, innovatie is nodig, juist als we richting een degrowth-systeem willen gaan. Maar technologische innovatie binnen ons huidige systeem leidt tot dusver vooral tot meer consumptie: omdat auto’s steeds goedkoper zijn, rijdt men in steeds grotere auto’s. Betogen dat technologische innovatie een systeemverandering onnodig maakt, neigt dan ook naar een betoog ten faveure van de status quo.

Communisme werkt toch niet?

Een andere reflex die ook bij ‘neutrale’ partijen veel voorkomt: communisme hebben we al geprobeerd en dat werkt niet. Opnieuw een onjuiste gedachtegang gevormd vanuit ons huidige kapitalistische systeem, waarvan gedurende een kleine driekwart eeuw het communisme de enige echte tegenhanger was. In vrijwel elk interview met een aanhanger van het degrowth-gedachtegoed valt het woord communisme. Degrowth-econoom Jonas Van der Slycken vatte in één zin het ridicule van deze gelijkschakeling van degrowth en communisme samen: ‘Communisme en kapitalisme zijn allebei groei-gedreven systemen die draaien op sociale en ecologische uitbuiting.’

Schijnneutraal

De wens van journalisten en economen om een neutrale, beschouwende partij te zijn binnen het degrowth-debat is een onmogelijke. Vragen en analyses zijn natuurlijk altijd gekleurd, maar in dit geval voert de middenweg toch echt tot instandhouding van het huidige systeem. Prima, als dit een bewuste keuze is. Sta je een meer radicale verandering voor, dan doe je er goed aan de aangename warmte van de schijnneutraliteit te vermijden. Want ook dit soort warmte komt het klimaat niet ten goede.