Joeri de Wilde: Zie lage economische groei als oplossing, niet als probleem

6 augustus 2024

Door Joeri de Wilde, Investment Strategist bij Triodos Investment Management

A Low-Growth World Is an Unequal, Unstable World, zo stelde Kristalina Georgieva, Directeur van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) onlangs. Een sterk staaltje kapitalistische tunnelvisie.

Georgieva baseert haar conclusie op een recent IMF-onderzoek, waaruit blijkt dat periodes van lage groei leiden tot meer ongelijkheid. Dat is zorgelijk, volgens Georgieva, want de groei van de wereldeconomie zal in 2030 naar verwachting een procentpunt lager zijn dan de gemiddelde groei tussen 2000-2019. Om meer ongelijkheid te voorkomen, is er volgens het IMF maar één oplossing: de groei zo snel mogelijk weer aanwakkeren.

Het probleem met dit soort publicaties is het hoge cherry picking-gehalte en bovenal de ecologische blinde vlek. Op die manier hoeven de onderzoekers nergens in de analyse het huidige systeem in twijfel te trekken. Dit soort analyses, vol impliciete kapitalistische aannames, volgt een vast recept waarbij vaak dezelfde onjuistheden de cruciale ingrediënten vormen. Wat klopt er wel, en wat niet?

Klopt: de wereld gaat een periode van lagere groei tegemoet

Het is bij elk onderzoek cruciaal dat het startpunt juist is, en gelukkig is er steeds meer consensus onder economen: een miraculeuze opleving van de economische groei gaat niet gebeuren. We kijken naar een wereld waarin de bevolking minder snel groeit en waarin de grootste efficiëntieslagen al achter ons liggen. Blijft over een technologische doorbraak die de productiviteit op alle fronten aanzienlijk zou verhogen – daar kun je redelijkerwijs niet op rekenen. Minder economische groei is dan het logische vervolg, zeker als de wereld van (groei bevorderende) globalisatie richting fragmentatie beweegt.

Klopt niet: lage groei vergroot per definitie de ongelijkheid

Na de juiste vaststelling dat we lage groei kunnen verwachten, wordt een verkeerde afslag genomen. De IMF-onderzoekers koppelen een periode van economische stagnatie aan meer inkomensongelijkheid. Dit klopt, als we ons beperken tot een op groei gebaseerd kapitalistisch systeem. Maar waarom zouden we onszelf deze beperking opleggen? Wat volgt, is de conclusie dat meer groei dus beter is. En dit terwijl hogere groei de afgelopen veertig jaar ook heeft geleid tot een toename van inkomensongelijkheid binnen ontwikkelde landen. We krijgen dus slechts twee smaken voorgeschoteld: een forse of iets minder forse toename van inkomensongelijkheid. Het systeem dat tot deze beide uitkomsten leidt, blijft onaangeraakt.

Klopt niet: planetaire grenzen kunnen we buiten beschouwing laten

Dan volgt de cruciale blinde vlek bij veel van dit soort analyses: onze planetaire grenzen. Uit onderzoek is meermaals gebleken dat op dezelfde voet verder leven gelijkstaat aan gigantische economische schade, door bijvoorbeeld extreem weer als gevolg van klimaatverandering. Meer groei betekent in de toekomst dus een nog hevigere periode van stagnatie/krimp. Concluderen dat ongelijkheid in een fictieve wereld zonder planetaire grenzen kan worden bestreden met groei, is zo bezien lachwekkend.

Klopt niet: ongebreideld kapitalisme is the end of history

Dit soort analyses met oogkleppen op werken een kapitalistische tunnelvisie in de hand. Niet alleen binnen het IMF, maar veel breder. IMF-publicaties leiden namelijk geregeld tot krantenkoppen en dienen als basis voor vervolgonderzoek. Het is dus belangrijk dat vooral de ecologische blinde vlek journalisten en economen niet ontgaat. Dit opent de ogen dat een wereld voorbij het kapitalisme voor veel rijke landen noodzaak is: hun energie- en materiaalverbruik is veel groter dan duurzaam mogelijk. Er is daarom dringend behoefte aan een systeem dat kan stagneren zonder dat de ongelijkheid toeneemt.

Klopt: er zijn ingrijpende beleidsmaatregelen nodig

Gelukkig zijn de voorgestelde beleidsmaatregelen in het IMF-rapport, ondanks de gebrekkige analyse, grotendeels in lijn met de benodigde eerste stappen richting een minder groeiafhankelijk systeem. Ook de IMF-onderzoekers breken een lans voor herverdeling door bijvoorbeeld progressievere belastingheffing, een sterker sociaal vangnet, een hoger minimumloon en meer investeringen in onderwijs. Hierdoor zouden landen minder gevoelig worden voor periodes van lage groei.

Toch blijft het zonde dat de auteurs hun aanbevelingen door analytische hiaten niet zien als eerste aanzet tot een systeemverandering, waardoor de kern van het probleem onbenoemd en voor velen dus ongezien blijft.