Dick Kamp: Risicomanagement en moraliteit

17 september 2024

Door Dick Kamp, Director Pension, Investment & Risk bij Milliman Pensioen

Welke rol speelt moraliteit bij het formuleren van de missie, visie en strategie? En hoe zie je dat terug in de dagelijkse activiteiten en bij het realiseren van de strategie?

Moraliteit kan worden gedefinieerd als het geheel van handelingen en gedragingen die sociaal of maatschappelijk als gewenst worden gezien[1]. Moraliteit is terug te vinden in de beleidskeuzes die een pensioenfonds maakt en in de gevolgen hiervan. Denk bijvoorbeeld aan de wijze waarop een pensioenfonds wil omgaan met ESG.

Als het gaat om discussies over beleggingsbeleid en de doelstelling daarvan, dan lijkt moraliteit bij pensioenfondsen wat naar de achtergrond gedrukt. Rendement lijkt dan de voornaamste drijfveer en morele principes mogen niet leiden tot een beperking dan wel lager rendement. Of dit terecht is, is de vraag. Ik denk dat het tijd is voor bezinning. Even een rustmoment creëren. Hoe moeilijk en lastig dat ook is, zeker in deze drukke tijd met de implementatie van de Wet toekomst Pensioenen (Wtp).

Moraliteit is dus wat anders dan de zaken procedureel netjes regelen (compliance). Het gaat over de inhoud van keuzes en de gevolgen hiervan. Moraliteit kan van mens tot mens verschillen en kan zelfs in de tijd verschillen of veranderen. Het komt ook heel dicht bij de mens zelf. Het is een set aan principes die worden gehanteerd. Een begrenzing in het handelen omdat dat ‘beter’ wordt geacht.

Aspecten van moraliteit

Het articuleren van gewenst moreel gedrag van de organisatie kent een aantal aspecten.

Ten eerste geeft het articuleren van gewenst moreel gedrag aan dat de organisatie zich ervan bewust is dat er ook sprake kan zijn van niet-moreel of niet-integer handelen. Door middel van bijvoorbeeld de jaarlijkse SIRA, de systematische integriteitsrisicoanalyse) identificeert de organisatie risico’s op niet integer handelen, de aanwezige beheersmaatregelen en de mate waarin het netto risico binnen de risk appetite van het bestuur valt. Ook compliance met DORA is voor een belangrijk deel gericht op het beheersen van risico’s van crimineel handelen ten aanzien van de IT-omgeving. Deze wijze van omgang met moraliteit is vooral defensief gericht, dus op het voorkomen of beperken van immoreel gedrag.

De vraag bij moraliteitsgedreven handelen is of het alleen leidt tot defensief gedrag ter voorkoming van niet-morele activiteiten, of ook tot creërende activiteiten. Ofwel, wordt de wereld een beetje beter en meer gericht op de volgende generatie(s)? Dat is het tweede aspect. Een uiting daarvan is het definiëren van ESG-beleid. Met ESG-beleid, en dan vooral door het bevorderen van SDG’s (Social Development Goals), is het pensioenfonds vooral bezig met creatie.

Naast het kiezen van welke SDG’s na te streven, zijn er meer morele keuzes te maken door een pensioenfonds. Wat te denken van de invulling van evenwichtigheid bij keuzes in het kader van de overgang naar Wtp? Evenwichtige belangenafweging is een vorm van morele keuzes maken tussen de belangen van stakeholders. Dat is erg actueel in het kader van bijvoorbeeld invaren. De wetgever heeft hiervoor een open norm gedefinieerd. Dat wil zeggen dat het pensioenfonds dit zelf moet invullen. Een reden temeer om tijd te nemen voor bezinning en rust om te bezien hoe invulling gegeven kan worden aan moraliteit. Verderop in dit artikel geef ik een aantal voorbeelden hiervan.

De keuze voor een invulling van moraliteit kan ook worden gezien in het kader van de ontwikkeling van de waardepropositie van het pensioenfonds. Het maken en realiseren van morele keuzes maakt dan actief onderdeel uit van de strategie en de activiteiten van het pensioenfonds.

Een derde aspect is of moraliteit ook niet te beschouwen is als lijm of cement tussen de direct betrokkenen, zeg: (ex-)deelnemers. Morele keuzes kunnen er toe leiden dat (ex-)deelnemers zich juist prettig voelen bij het pensioenfonds vanwege de houding, het gedrag en de keuzes van het pensioenfonds en de manier waarop het bestuur hierover communiceert en verantwoording aflegt.

Om te voorkomen dat het wat abstract blijft, is het goed om wat voorbeelden te geven.

1) Ethisch of verantwoord beleggen

Het pensioenfonds houdt rekening met haar moraliteit door bewuste keuzes te maken voor morele principes bij beleggen. Waarin wordt wel belegd en waarin niet? Deels is dit afgedwongen (bijvoorbeeld uitsluiting clustermunitie) en deels is dit gekozen (keuze SDG’s, beleggen in windmolenparken in eigen land). Belangrijk bij moraliteit is dat het nadrukkelijk een vrijwillige en bewuste keuze voor het pensioenfonds is en past bij haar beleid hieromtrent.

2) Maatschappelijke betrokkenheid

Het pensioenfonds kiest bewust voor een vorm van maatschappelijke betrokkenheid, bijvoorbeeld door het stimuleren van zelfredzaamheid voor ouderen of het verzorgen van financiële educatie. Andere vormen zijn uiteraard ook mogelijk.

3) Deelnemers betrokkenheid

Het pensioenfonds kan ervoor kiezen om naast de primaire taak van het doen van uitkeringen ook op een andere wijze haar deelnemers ondersteunen. Een voorbeeld kan zijn het verzorgen van passende woonruimte en zorg voor (oudere) gepensioneerde deelnemers, of het ondersteunen van financiële planning voor jonge deelnemers met startende gezinnen.

Een mogelijke reactie op de toepassing van bewust gekozen moraliteit is te wijzen naar de (mogelijke) negatieve aspecten, zoals verlies van rendement of hoge kosten. Er zijn de nodige studies[2] die aantonen dat bewust SDG-beleggingsbeleid geen rendement hoeft te kosten. En uiteraard dienen beleggingsbeslissingen gebaseerd te zijn op onderbouwde afwegingen van risico en rendement. De mogelijkheden zijn er inmiddels.  

De mogelijke concrete invulling van maatschappelijke of deelnemersbetrokkenheid kan tot hogere kosten leiden. Bij toenemende schaalvergroting van pensioenfondsen neemt enerzijds de basis toe om deze hogere kosten te financieren en anderzijds neemt ook de (maatschappelijke) verwachting van deelnemers toe. Met andere woorden: het mogelijke kostennadeel wordt relatief minder, terwijl de verwachting ten aanzien van de ‘waardepropositie’ van het pensioenfonds toeneemt.

Beste bestuurder, is moraliteit bij u een relevant aspect in het dagelijks en langetermijnhandelen? Neemt u de rust en tijd om het belang en wellicht ook de vorm waarin moraliteit tot uitdrukking komt (verantwoord beleggen, maatschappelijke betrokkenheid, deelnemers betrokkenheid) nader te doordenken?

Dit is de eenendertigste column in een serie over risicomanagement. De serie heeft tot doel de lezer te prikkelen om risicomanagement te beschouwen als een integraal onderdeel van het runnen van een pensioenfonds.