Han Dieperink: Europese redding kan alleen uit Duitsland komen

12 november 2024

Door Han Dieperink, geschreven op persoonlijke titel

Het was geen goede week voor Duitsland. Enkele uren na de overwinning van Donald Trump implodeerde de Duitse regeringscoalitie met drie partijen. Toch is er nog hoop.

De Duitse regering stond al maanden op instorten, maar woensdagavond kondigde Olaf Scholz aan dat hij minister van Financiën Christian Lindner zal ontslaan vanwege aanhoudende meningsverschillen over uitgaven en economische hervormingen. Lindner is sinds 2013 de partijleider van de fiscaal conservatieve FDP, waardoor het vrijwel onvermijdelijk is dat er medio maart verkiezingen volgen.

Nu is Scholz veruit de zwakste bondskanselier in decennia en door de overwinning van Trump kan Duitsland militair minder vertrouwen op de bescherming van de Verenigde Staten. De Duitse industrie moet ook nog meer concurreren met de Amerikaanse industrie, die geholpen wordt door hogere importtarieven. De FDP is de kleinste partij in de Duitse coalitie en krijgt volgens de laatste opiniepeilingen 4% van de stemmen, minder dan de kiesdrempel.

Stakingen en massaontslagen

Naast de overwinning van Trump zit het ook binnenlands voor Scholz niet mee. De Duitse vakbond IG Metall (2,3 miljoen leden) is vorige week dinsdag, te midden van toenemende bezorgdheid over de dreigende ineenstorting van de grootste economie van de EU, begonnen met stakingen in een poging de lonen omhoog krijgen.

Volgens Bild begonnen werknemers tijdens de nachtploeg te staken, onder andere in de fabriek van Volkswagen in Osnabrück, waar ze ook moeten vrezen dat de fabriek gesloten zal worden. Ook waren er stakingen in Hannover en Hildesheim. In Beieren dreigen stakingen bij BMW- en Audi-fabrieken. IG Metall eist een loonsverhoging van 7%, maar Volkswagen had daarvoor al aangekondigd dat ten minste drie van de tien Duitse fabrieken moet sluiten, waardoor tienduizenden medewerkers worden ontslagen. Volgens onderzoek zullen tot aan 2035 zo’n 186.000 banen in de Duitse auto-industrie verdwijnen en een veelvoud daarvan dreigt in de toeleverende industrie te verdwijnen.

Recessie

Zoveel slecht nieuws is voldoende om ervoor te zorgen dat de traag groeiende Duitse economie deze winter opnieuw in een recessie komt. Bovendien is er na de verkiezingen waarschijnlijk geen Duitse partij die de absolute meerderheid krijgt, zodat een nieuwe Duitse coalitie pas in de tweede helft van 2025 mogelijk is. Er zitten tegenwoordig zeven partijen in het Duitse parlement, in 1980 waren dat er nog drie. Dat betekent dat er niet alleen in Duitsland, maar ook in Europa voorlopig geen belangrijke beslissingen kunnen worden genomen. Het zal daardoor moeilijk worden om op de hogere importtarieven van Trump te reageren.

Niet langer Exportweltmeister

Duitse fabrikanten hebben hun wereldwijde marktaandeel zien wegsmelten doordat steeds geavanceerdere en goedkopere Chinese rivalen hun klanten thuis en op derde markten wegkapen. De autofabrikanten van het land schrappen banen omdat hun verkoop in China daalt en de nieuwe elektrische auto’s ook de Duitsers niet kunnen bekoren. Deze marktverliezen hebben geleid tot een gestage daling van de Duitse industriële productie sinds 2017.

Nu wordt verwacht dat de Duitse economie voor het tweede jaar op rij zal krimpen, waardoor deze vrijwel onveranderd zal blijven ten opzichte van het prepandemische niveau. Dat is dan nog zonder de nieuwe tarieven van Trump, die de Duitse economie 33 miljard euro aan bruto binnenlands product kunnen kosten volgens de berekening van Ifo. Duitsland is niet langer Exportweltmeister.

Lage staatsschuld

Duitsland heeft weinig staatsschuld vergeleken met andere Europese landen. De keerzijde van deze zuinigheid is wel dat het land jarenlang te weinig heeft geïnvesteerd in de openbare sector, met een afbrokkelende infrastructuur tot gevolg: dichtgeslibde snelwegen, afbrokkelende bruggen (het instorten van de brug in Dresden is helaas geen incident), treinen die niet meer op tijd rijden (die dienstverlening is tegenwoordig zelfs slechter dan de Franse SNCF), het op twee na laagste percentage glasvezelverbindingen in Europa, een bureaucratische en analoge overheidsadministratie die vastzit in het papieren tijdperk.

Dat alles wilde Lindner veranderen, maar de socialisten en de groenen konden niet leven met het verlagen van belastingen, het verlagen van de sociale uitkeringen en tegelijkertijd het versoepelen van de milieuregels.

Hervormingspotentie na verkiezingen

Zoals de peilingen nu aangeven, zal de FDP na de verkiezingen verdwijnen en zullen de socialisten en de groenen fors moeten inleveren. CDU/CSU mag nu op een derde van de stemmen rekenen (dat was 24%) en dan zouden die (in theorie) met AfD (nu 17% van de stemmen) een coalitie kunnen vormen, al is samenwerken met de AfD ook voor CDU/CSU een grote stap.

Overigens stonden er in september 2025 reguliere verkiezingen gepland, dus feitelijk zijn de verkiezingen in maart volgend jaar niet veel meer dan het naar voren halen van de verkiezingen met een half jaar. Dat dit gebeurde terwijl de huidige coalitie overduidelijk al niet goed functioneerde, is eerder positief dan negatief. Daarna is Macron de enige regeringsleider in Europa van de oude politiek.

De verkiezingen in Duitsland zijn een kans om de fiscaal knellende regels te versoepelen (waar tegenwoordig zelfs de Bundesbank een voorstander van is), de Duitse kerncentrales weer aan te zetten, de Duitsers minder te laten sparen en meer te laten consumeren in combinatie met meer investeren in het eigen huis, in aandelen en natuurlijk in de Duitse infrastructuur.

Macro-economisch heeft Duitsland voldoende ruimte om weer sterker dan ooit terug te komen. Dat kan over veel andere landen in Europa niet worden gezegd. In navolging van MAGA is de slogan ‘Make Germany Great Again’ vanuit historisch perspectief niet verstandig, maar MEGA (Make Europe Great Again) start wel degelijk in Duitsland.

Meer columns van Han Dieperink