Joeri de Wilde: Technokapitalisme, moet de EU dat wel willen?

10 december 2024

Door Joeri de Wilde, Investment Strategist bij Triodos Investment Management

Dit jaar domineerden de Amerikaanse techbaronnen de economie en de financiële markten. Het gevaar is dat de EU daar, verblind door dit succes, kritiekloos achteraan loopt.

Het economische model van de EU is stuk. Ze kan niet langer leunen op globalisering, Amerikaanse bescherming en goedkoop Russisch gas. Ondertussen heeft de EU de slag op het gebied van hightech grotendeels verloren. Hierdoor verslechtert de concurrentiepositie ten opzichte de VS en China, de twee andere economische grootmachten. Dus wendde de Europese Commissie zich tot ‘Super Mario’ Draghi voor een allesomvattend rapport. Zijn oplossing valt kort samen te vatten: meer economische groei van het soort zoals in de VS. Maar door zijn eenzijdige focus op groei ziet Draghi niet hoe de hedendaagse Amerikaanse roofbaronnen de democratie uithollen.

Productiviteit blijft achter

De economie van de EU groeide deze eeuw inderdaad minder snel dan die van de VS. Hierdoor was het bbp per hoofd van de bevolking in de VS vorig jaar 34% hoger. Van dit verschil werd ongeveer 70% verklaard door hogere Amerikaanse productiviteit en 30% doordat Amerikanen per persoon meer uren werkten. Draghi stelt dan ook dat de EU vooral de productiviteit moet opkrikken, en wel door vol in te zetten op technologische innovatie op Amerikaanse leest.

De productiviteit van Amerikaanse techbedrijven is sinds 2005 met bijna 40% gestegen, terwijl Europese bedrijven in die periode geen verbetering in productiviteit lieten zien. Draghi stipt fijntjes aan dat slechts vier van ’s werelds 50 grootste techbedrijven van Europese bodem zijn. Dit is een belangrijke reden waarom de Europese aandelenmarkten het al jaren afleggen tegen hun Amerikaanse evenknieën. Het valt niet te ontkennen dat innovatie in het Europese economische model niet op dezelfde manier wordt gestimuleerd. Zo is er bijvoorbeeld geen daadwerkelijke kapitaalmarktunie, waardoor het voor veelbelovende start-ups lastiger is om geld op te halen. Ook zijn er strengere regels op gebied van mededinging en privacy.

Technokapitalisme als heilige graal

Ziet Draghi dan helemaal geen nadelen aan het Amerikaanse technokapitalisme? Toch wel: tussen de honderden pagina’s met aanbevelingen schrijft Draghi op één pagina dat we de VS toch niet integraal moeten kopiëren. Wel copy-paste van hightech innovatie en gerelateerde productiviteitsgroei, maar dan zonder de grotere ongelijkheid die hier volgens Draghi mee gepaard gaat.

En hier wringt de schoen. Want als het de EU lukt dezelfde voorwaarden voor hightech innovatie te scheppen als de VS, waarom zou je dan op dit vlak een andere uitkomst verwachten? Meer staatssteun en fusies zullen bijvoorbeeld leiden tot grotere bedrijven, en minder wet- en regelgeving betekent minder bescherming van de rechten van de burger. Het ligt dus in de lijn der verwachting dat we in navolging van de VS ook in de EU meer inkomens- en vermogensongelijkheid gaan zien. De opmerking van Draghi dat de Europese verzorgingsstaat cruciaal is om dit te voorkomen, door sterke publieke voorzieningen en sociale bescherming te bieden, voelt wat dat betreft hol.

Laat de technologie niet kapen

Econoom Loretta Napoleoni stelt het in haar laatste boek Technocapitalism: The Rise of the New Robber Barons and the Fight for the Common Good heel wat duidelijker: hedendaagse roofbaronnen zoals Elon Musk, Jeff Bezos en Mark Zuckerberg hebben de technologie gekaapt. Hierdoor dient technologie niet het algemeen belang, maar wordt het door de eigenaren van deze monopolistische bedrijven gebruikt om een slaatje te slaan uit het kapitalisme, door de consumptie verder aan te wakkeren en polarisatie aan te moedigen.

Volgens voormalig Grieks minister van Financiën Yanis Varoufakis hebben deze hedendaagse roofbaronnen, anders dan voorgangers als Henry Ford en John D. Rockefeller, inderdaad een nieuw soort macht door de schier oneindige data die ze over ons hebben verzameld. Dit is een ander soort kapitaal dan machines om auto’s mee te produceren, erop gericht om ons gedrag te beïnvloeden. We dienen zo lang mogelijk op Instagram of X te blijven hangen, en de beste manier om dit te bereiken is via woede en bubbelvorming. Dit ondermijnt het gesprek, een essentiële bouwsteen voor een functionerende democratie.

Inmiddels overstijgen de marktwaarderingen van deze techbedrijven de omvang van nationale economieën. En met Musk op een Amerikaans ministerie is lobbymacht overgegaan in directe macht. Hij gaat nu over de regels die burgers zouden moeten beschermen tegen technologie van bedrijven als de zijne.

De EU heeft haar handen al vol aan deze roofbaronnen uit de VS. Is het dan echt verstandig de teugels te laten vieren en in te zetten op een paar extra roofbaronnen, deze keer van eigen bodem? De EU zou bij haar kracht moeten blijven en voorbij de enkelzijdige groeidimensie moeten kijken. Draghi zou moeten weten dat er meerdere wegen naar Rome leiden. De Amerikaanse route is in ieder geval de minst democratische.