Harry Geels: Rutte’s NAVO-retoriek mooi staaltje ‘elite panicking’

18 december 2024

Door Harry Geels

In zijn meest recente speech als nieuwe secretaris-generaal van de NAVO maakt Mark Rutte de geesten rijp voor een ‘wartime mindset’ en voor het meer uitgeven aan leger en wapens. Het is een bekende tactiek: angst zaaien voor een eigen politieke agenda. De wapenindustrie zal er garen bij spinnen.

In zijn speech gaf Mark Rutte aan dat de NAVO zijn ‘afschrikkingsmechanismen’ moet vergroten, dat landen meer moeten investeren in het leger en in wapens, en dat we in een gevaarlijk oorlogstijdsperk leven. Toen ik dit hoorde, borrelden er meteen twee gedachtes naar boven. Ten eerste, het aloude gezegde ‘wiens brood men eet, diens woord men spreekt’. Het betreft immers een nogal flagrante afwijking van zijn 13-jarige beleid als minister-president van Nederland, waarin ons land zich nooit aan de NAVO-spendeerregel van 2% heeft gehouden.

Ten tweede, dat het zaaien van paniek een eveneens aloude strategie is om zaken voor elkaar te krijgen, ook wel bekend als ‘elite panicking’. Door mensen bang te maken, worden hun geesten rijp gemaakt voor veranderingen die meestal ook de macht van de elite, gedefinieerd als de groep meest invloedrijke mensen, zullen vergroten. In dit geval: hoe meer we in oorlog gaan investeren, hoe belangrijker Rutte wordt. Het gaat overigens niet zozeer om het standpunt, maar meer over de wijze waarop het wordt gecommuniceerd.

Relatie politiek, media en publiek

Er is een vicieuze relatie tussen politiek, media en publiek die bijdraagt aan de doelbewuste strategie van het creëren of groter doen laten lijken van crises, om daar allerlei doelen mee te realiseren. Ik heb geprobeerd de dynamiek tussen de bovengenoemde drie entiteiten uit te beelden in Figuur 1. Hierin zijn verschillende beïnvloedingsdynamieken zichtbaar. Ten eerste die van de overheid naar het publiek, via bijvoorbeeld elite panicking en propaganda. Hoe ‘banger’ mensen worden, hoe beter de politiek grip krijgt op het publiek.

Figuur 1

Het tweede mechanisme draait tussen politiek en media. Het is een illusie om te denken dat media onafhankelijk zijn. Er bestaan nauwe banden tussen beide, die de laatste decennia helaas sterker zijn geworden doordat in de meeste landen media-oligopolies zijn ontstaan. De bekendste media zijn in handen van nog maar enkele concerns en brengen allemaal hetzelfde nieuws. Media zijn gebaat bij ‘goede’ banden met de politiek, waaronder ook de supranationale organisaties. Zo krijgen journalisten de scoops en interviews waarmee ze kunnen ‘scoren’.

Het derde mechanisme speelt tussen media en het publiek, waarbij het nieuws een welhaast destructieve invloed heeft op de mensen vanwege zogeheten ‘behavioral biases’. Ons brein bevat prehistorische structuren. Zo hebben we geleerd bedacht te zijn op gevaren, waardoor we bijvoorbeeld gevoelig zijn voor negatief nieuws (‘negativity bias’). De media spelen daar op in door veel meer negatief dan positief nieuws te brengen (‘availability bias’). Nassim Taleb raadt ons daarom aan zeer beperkt dagelijks nieuws tot ons te nemen (beter is om goede boeken te lezen).

Crisisversterking, met ‘het systeem’ als schuldige

Op het kruispunt van de drie besproken mechanismen ligt de crisisversterking, die meestal leidt tot het doorvoeren van allerlei maatregelen en nieuw beleid. Zo werden in de eurocrisis van 2010 de regeringen van Griekenland en Italië tijdelijk buitenspel gezet, werden in de coronacrisis de avondklok en het coronapaspoort ingevoerd, werden er in de huidige klimaatcrisis (nr. 3 in mijn leven) klimaatdoelstellingen geformuleerd, en worden nu dus, door te schermen met allerlei oorlogsdreigingen, de defensie-uitgaven opgevoerd.

Er is nog een saillant detail. Het is meestal ‘het systeem’ dat als het hoofdprobleem wordt gezien. Zo moeten de vrije markten worden ontmanteld om de klimaatcrisis op te lossen, moet het eurosysteem worden vervolmaakt om een nieuwe eurocrisis te vermijden en moeten we een oorlogsmaatschappij optuigen omdat het geopolitieke systeem dat zou vereisen. De mens is slachtoffer en moet ‘beschermd’ worden, met als eindresultaat dat bij iedere crisis de eigen verantwoordelijkheid en zelfbeschikking van het publiek verder wordt uitgehold.

Oorlogsindustrie spint er garen bij

Wat kunnen we met deze analyse? Het belangrijkste is dat we de dynamiek tussen politiek, media en publiek begrijpen en ons daar wellicht enerzijds wat tegen beschermen en anderzijds op gepaste momenten tegen afzetten. Wees een beetje stoïcijns, lach bijvoorbeeld een beetje om Rutte’s retoriek, sluit je af van stemmingsmakerij, lees wat minder nieuws over weer een crisis en zoek de verantwoordelijkheid voor medemensen en natuur primair bij jezelf. En probeer, daar waar mogelijk, te voorkomen dat onze vrijheid verder wordt beperkt.

En als belegger moeten we de maatschappij, de dynamiek en veranderingen die daarin plaatsvinden, natuurlijk ook begrijpen. Mogelijk moeten we daardoor de bakens in de portefeuille verzetten. Zo is het waarschijnlijk dat er een verdere herbewapening van de NAVO-landen gaat plaatsvinden. Niet alleen Rutte, maar ook de nieuw gekozen president van de VS, Donald Trump, stuurt daar op aan. Het beleggen in de wapenindustrie kan daarbij een optie zijn. Dit is natuurlijk primair afhankelijk van de eigen verantwoordelijkheden en zelfbeschikking van de belegger.

Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels