Harry Geels: Is Nederland te streng? Of ASML te verwend?
Door Harry Geels
ASML-topman Christophe Fouquet dreigde in The Economist recentelijk opnieuw om Nederland te verlaten, onder andere vanwege ‘desastreus klimaatbeleid’. Er gaat inderdaad veel mis in de ‘klimaatplanning’. Maar hij vergeet ook een aantal ongemakkelijke waarheden.
De ASML-baas waarschuwt Europa, zo kopte The Economist. Precies een jaar geleden dreigde hij ook al uit Nederland te vertrekken, waarna de Nederlandse regering en de gemeente Eindhoven besloten zo’n € 2,5 miljard te investeren in de regio rondom ASML, en in infrastructuur, woningen en onderwijs. Ik noemde dat investeringsplan destijds ad hoc, een beloning voor dreigementen en een ondersteuning voor de ‘corporatocratie’, ofwel een systeem waarin machtige bedrijven zich, samenwerkend met de overheid, allerlei voordelen toe-eigenen.
‘Desastreus klimaatbeleid’
In het interview met The Economist hekelt Fouquet vooral de torenhoge energieprijzen, het in zijn ogen strenge klimaatbeleid en een gebrek aan visie bij beleidsmakers. Hij vindt dat Europa zijn halfgeleiderindustrie onvoldoende ondersteunt. Daarnaast bekritiseert Fouquet Nederland vanwege het klakkeloos volgen van Amerikaanse exportrestricties, wat de technologische samenwerking en de financiële positie van het bedrijf ondermijnt. Hij roept regeringen op tot minder regelgeving en het voeren van een realistisch energiebeleid.
Figuur 1: Kosten gas, NL versus US
Het is niet de eerste keer dat het bedrijfsleven moppert over het klimaatbeleid. Diverse industriebedrijven hebben inmiddels Nederland (maar ook Duitsland) verlaten. Recent kwam de chemische industrie, die langzaam uit Nederland verdwijnt, nog in het nieuws. Nederland is wat betreft klimaat inderdaad een van de braafste jongetjes van de klas. En door verkeerde planning is ons elektriciteitsnet overbelast. De klimaattransitie is een mooi voorbeeld van hoe moeilijk of onmogelijk het maakbaarheidsideaal is.
Drie onvermelde feiten
Ondanks de terechte kritiekpunten verdienen de dreigementen van ASML geen schoonheidsprijs. Dreigen is eigenlijk een drogreden, namelijk die van Argumentum ad Baculum (een beroep op macht). Het kan ook opgevat worden als zichzelf ondermijnende retoriek of emotionele manipulatie. Gezien de wortels van het bedrijf en de kennisbasis die deels afkomstig is van Philips en het Natlab (dat een belangrijke samenwerking had met het Nederlandse onderwijs), is deze houding niet netjes.
Er zijn nog drie andere, niet vermelde feiten achter Fouquet’s woorden. Ten eerste het vorig jaar bedongen investeringsplan van € 2,5 miljard. Het zou bizar zijn om na alle verkregen gunsten alsnog weg te gaan uit Nederland. Ten tweede heeft ASML de facto een monopolie. Het is het enige bedrijf ter wereld dat EUV-lithografiemachines kan produceren. Monopolies genieten sowieso grote voordelen, in prijsmacht naar afnemers en in inkoopkracht naar leveranciers, waardoor al ASML een winstmachine is. Niet zo zeuren dus!
Ten derde heeft het bedrijf al veel fiscale voordelen genoten. Volgens berekeningen van SOMO zou ASML voor miljarden fiscaal bevoordeeld zijn, onder andere via de Innovatiebox en jarenlang via de België-route (waardoor er minder vpb hoefde te worden betaald). ASML profiteert als geen ander Nederlands bedrijf van de 30%-regeling, belastingvoordelen op ‘noodzakelijke’ internationale medewerkers. Mogelijk heeft ASML ook gebruik kunnen maken van de grootverbruikerskorting op energiekosten.
Tot slot nog twee opmerkingen
Het is goed dat ASML wijst op de gebrekkige concurrentiekracht van Europa, een overvloed aan bureaucratie en regels, en hoge energieprijzen. Maar dreigen kan averechts werken. Verder is het goed om ons te realiseren dat de dreigementen van ASML voortkomen uit de eerder genoemde corporatocratie (‘socialisme voor de rijken’), en niet – zoals veel andere commentaren stellen – uit een mogelijk gebrek van het kapitalisme. Het kapitalisme bestaat namelijk niet meer, en dat is het eigenlijke probleem waarmee we te maken hebben.
Dit artikel bevat een persoonlijke opinie vann Harry Geels
