Harry Geels: EU wil op geopolitieke onrust herrijzen
Door Harry Geels
Ursula von der Leyen pareert Donald Trumps ‘Art of the Deal’ met een vleugje Sun Tzu’s ‘Art of War’. Terwijl de wereldorde wankelt, grijpt ze haar kans om de EU te laten herrijzen. Maar achter haar retoriek schuilen drie gevaren.
In een recent interview in Die Zeit stelt Ursula von der Leyen: ‘Het Westen zoals we het kenden, bestaat niet meer. [...] We hebben een ander, nieuw Europa nodig dat klaar is om de wereld in te trekken en een zeer actieve rol te spelen in het vormgeven van deze nieuwe wereldorde.’ Het interview doet me denken aan een citaat uit Sun Tzu’s The Art of War: ‘Als je maar lang genoeg bij de rivier wacht, drijven de lijken van je vijanden voorbij.’ Zou Von der Leyen Sun Tzu’s boek gelezen hebben?
In het interview positioneert zij zich, enigszins dreigend, als vertegenwoordiger van een belangrijke markt, vooral voor Big Tech: ‘Voor hen is Europa een aantrekkelijke, rijke markt, met 450 miljoen mensen die, in vergelijking met de rest van de wereld, een hoge levensstandaard en veel vrije tijd hebben. Dit betekent dat er hier met digitale diensten enorme omzetten en winsten kunnen worden gemaakt. Geen enkel bedrijf wil de toegang tot deze markt verliezen.’
Drie argumenten vóór Von der Leyens betoog
Eerlijk is eerlijk, vanuit Von der Leyens positie is het begrijpelijk dat zij de rol van de EU en direct die van zichzelf wil versterken, en wel om drie redenen. Ten eerste lijkt een zekere strategische autonomie noodzakelijk in een multipolaire wereld. De wereldorde verschuift snel: de VS is door Trump grilliger geworden, China assertiever, Rusland agressiever. Europa moet minder afhankelijk worden van technologie en grondstoffen uit deze landen. Het is een oproep tot meer zelfbeschikking.
Ten tweede positioneert zij de EU als de bewaker van mondiale normen en waarden. Door Europa’s economische gewicht en focus op mensenrechten en duurzaamheid kan de EU bijdragen aan het vormgeven van een rechtvaardige en stabiele wereldorde, iets dat nodig is nu internationale instellingen verzwakt raken. Het derde argument is dat Europa zich intern meer kan verbinden. De geschiedenis laat zien dat Europese integratie vaak is versneld door externe druk.
Drie argumenten tégen Von der Leyen’s betoog
Dan drie redenen om kritisch te zijn op Von der Leyen. Nieuwe samenwerkingsmaatregelen worden vaak genomen buiten het bereik van directe democratische controle. Nationale parlementen staan de facto buitenspel. De Europese Commissie heeft de macht. Het Europees Parlement is niet meer dan een hond die wel eens blaft, maar zelden bijt. Met een vingertje wijzen naar eventuele democratische tekorten in Trumps beleid heeft veel weg van de pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet.
Ten tweede leidt een assertievere EU in de praktijk ook tot méér protectionisme, méér strategische industriële politiek, méér militaire investeringen. Dat remt niet alleen de vrije handel, maar ook de innovatie en uiteindelijk de mondiale welvaart. Ten derde lijkt Von der Leyen per saldo een gezamenlijke Europese cultuur af te willen dwingen. Dat is niet nodig. De kracht van Europa zit hem in de verscheidenheid. Het moet juist niet in één keurslijf. Ieder land zijn eigen economische en culturele dynamiek geeft spreiding en weerbaarheid.
Tot slot
De financiële markten lijken Europa en de euro nu interessanter te vinden dan de VS, getuige de koersstijgingen van Europese aandelen en de euro. Met het gebruikelijke opportunisme dat veel mensen en media niet vreemd is, wordt zelfs de euro ineens weer als een geloofwaardige reservemunt betiteld, mits de nodige stappen naar verdere integratie worden gezet (want het eurosysteem is nog verre van optimaal). Van continent geplaagd door trage groei, hoge energie en bureaucratie, naar een nieuwe hegemonie.
Maar als we niet oppassen, gaat het betoog van Von der Leyen over de uitbreiding van de macht van de EU, zonder dat de stappen daartoe goed democratisch onderbouwd zijn. Toegegeven, de wereldpolitiek lijkt meer dan ooit een machtstoneel geworden en het is daarom logisch dat de EU haar rol opeist. Het is ook interessant te observeren hoe de vrouw zich verhoudt tot de mannelijke pitbulls. Misschien wint niet degene met de luidste stem, maar zij die het beste begrijpt wanneer toe te slaan.
The Art of War, made in Brussels.
Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels
