Schroders: Waarom nemen geopolitieke risico’s toe?

1 aug 2019

Drie-eenheid van onzekerheid
Onder de noemer geopolitieke risico’s valt van alles, van militaire conflicten en Brexit tot klimaatverandering. Het is een van de bronnen van onzekerheid. Mark Carney, gouverneur van de Bank of England, sprak over de onzekerheid-drie-eenheid, namelijk geopolitieke, economische en politieke onzekerheid. Veel gebeurtenissen bevatten elementen van alle drie risicobronnen tezamen.

De Geopolitical Risk Index (GPR) is waarschijnlijk de meest geciteerde maatstaf voor geopolitiek risico. De index weerspiegelt de geautomatiseerde resultaten van zoekopdrachten naar teksten in de elektronische archieven van elf nationale en internationale kranten. De index bevat het aantal trefwoorden zoals militaire spanningen, oorlogen, terroristische dreigingen of gebeurtenissen. De grafiek hieronder laat de GPR helemaal terug tot 1985 zien met een duidelijk effect van 9/11 (in 2001), waarna het gemiddelde geopolitieke risico verdubbeld is. De GPR-index is sinds het aantreden van president Trump aanzienlijk gestegen.

De onzekerheid die van geopolitieke risico’s uitgaat, drukt op de economie en de financiële markten. Overheden en bedrijven stellen belangrijke beslissingen uit en investeringen worden op de langere baan geschoven. Uit een analyse van Caldera en Iacoviello blijkt dat toenemende geopolitieke risico’s leiden tot zwakkere economische activiteit en lagere rendementen op de aandelenmarkt.

'buy the rumour, sell the fact'
De analyse van Caldera en Iacoviello bracht verder aan het licht, dat de economische activiteit en financiële markten meer geraakt worden door de dreiging die van geopolitieke risico’s uitgaat, dan door de feitelijke gebeurtenissen zelf, zoals bijvoorbeeld de start van een oorlog, of het instellen van sancties. Het lijkt een onderstreping van de beurswijsheid: “buy the rumour, sell the fact”.

Brexit en China
Momenteel veroorzaken het handelsconflict tussen de VS en China en de Brexit veel onzekerheid. De Brexit heeft geleid tot een daling van de kapitaalbestedingen van Britse bedrijven. Ook in de VS stellen bedrijven hun investeringen uit door de het handelsconflict, maar daar floreren de economie en de aandelenmarkten wel. Wade trekt daaruit de conclusie, dat economieën die meer binnenlands gericht zijn een hoger weerstandsvermogen hebben, dan de landen die meer internationaal gericht zijn. De landen die nauw aan de wereldeconomie verbonden zijn, lopen het meeste risico.

Dollar dempt effect
Men zou verwachten dat de VS kwetsbaar is, gezien het grote tekort op de lopende rekening. Daarmee is de economie sterk afhankelijk van de welwillendheid van de buitenlanders. Maar de status van de dollar als reservevaluta zorgt ervoor dat het land zelfs weet te profiteren van geopolitieke risico’s, dankzij de geldstromen die altijd richting een safe haven gaan zodra de risico’s oplopen. Daarnaast is de rol van de dollar groter geworden in het financiële systeem omdat Europese banken zich teruggetrokken hebben uit de internationale kredietmarkten na de financiële crisis. Daardoor is de rol van de VS in de geopolitieke arena groter geworden.

Twee trends versterken geopolitieke risico’s
Wade ziet de toename van de geopolitieke risico’s als een gevolg van twee belangrijke economische ontwikkelingen.

1. Opkomst van China
De eerste is de opkomst van China, waar het nationaal inkomen aan het eind van het volgende decennium gelijk zal liggen aan de VS. Was het land in 1995 goed voor slechts 5% van het mondiale BBP, in 2025 zal het gewicht zijn gegroeid tot 20%. Ondertussen daalt het gewicht van de VS van 30% naar 25%. China concurreert met de VS op het gebied van invloed en macht in de internationale politiek en handel. De rivaliteit tussen beide grootmachten gaat verder dan die twee terreinen en raakt ook technologie. Beide landen willen de leiding nemen op het gebied waar de toekomstige groei vandaan komt.

De zogenaamde 4e industriële revolutie zal naar verwachting worden aangedreven door robotica en kunstmatige intelligentie (AI) en de winnaars zullen degenen zijn die het meest succesvol op dat gebied zijn. Het huidige geschil tussen de VS en China is dan ook evenzeer een ‘tech war’ als een ‘trade war’.

2. Opkomst van populisme
De tweede ontwikkeling ziet Wade in de opkomst van het populisme. Brexit, Trump, Italië, het zijn allemaal voorbeelden van de groeiende populistische trend. Dit verklaart Wade vanuit een ontevredenheid onder de bevolking, dat de economie niet langer in hun voordeel werkt, maar onevenwichtigheid in de hand werkt. De winnaars van globalisering bevinden zich in de groep waar China en India deel van uitmaken, maar de verliezers zijn de middenklasse in Noord-Amerika en Europa. Dat wakkert een verlangen naar verandering aan. Populisten geven stem aan deze ontevredenheid en voeden het economische nationalisme.

Vanuit economisch oogpunt verklaart dit het protectionisme, terugtrekken uit handelsovereenkomsten, restricties op immigratie en de nadruk op economisch eigenbelang. Dit soort beleid versterkt juist het geopolitieke risico, omdat landen losser van elkaar komen te staan.

Verhoogd risiconiveau op wereldtoneel
Wade ziet een duidelijke overlap tussen deze twee drijvende krachten achter de geopolitieke risico’s. De opkomst van China gaat hand in hand met globalisering. Het populisme is een gevolg van de winnaars en verliezers, die daaruit voortvloeien. Populisme lijkt geen trend te zijn die snel overwaait.

De oorzaken van geopolitieke risico’s kunnen vandaag verschillen van de risico’s in het verleden, maar er is een aantal redenen waardoor beleggers rekening moeten houden met een verhoogd niveau van geopolitieke spanningen. Wade wijst daarbij op met name het Amerikaanse beleid: America First.