Het wordt snel onrustiger in de wereld. Zowel in ontwikkelingslanden als in rijke landen gaan mensen massaal de straat op. De demonstraties en diepgewortelde onvrede zijn mede te herleiden naar de crisis van het neoliberalisme en de populistische reactie hierop.

 

In wezen is HET hedendaagse politiek-economische vraagstuk hoe de volgende drie doelen verenigd kunnen worden: redelijke tot hoge groei, evenrediger welvaartsverdeling en bescherming van de aarde voor volgende generaties. Hierbij kan populisme iets goeds betekenen door de elite wakker te schudden en aan te zetten tot hervormingen voordat het hele systeem instort.

 

Amerika levert een goed voorbeeld. Eind negentiende eeuw was de ongelijkheid doorgeslagen. Door de overgang van een agrarische naar een industriële samenleving en door een langdurige depressie zaten boeren aan de grond. De overheid kon en deed weinig. Het borrelend populisme vond zijn weg in de vorm van de People’s Party, ook bekend als de Populist Party.

 

De gevestigde orde was als de dood. De Populist Party leek op weg naar de macht, maar viel uit elkaar. Wel bereidde het de weg voor hervormingen door opeenvolgende presidenten om de kapitalistische democratie meer lonend te maken voor de massa en zo te voorkomen dat het systeem zou klappen.

 

Je zou dus kunnen stellen dat populisme is ingebakken in de democratie als een noodzakelijk correctiemechanisme, waarbij de massa aan de populistische bel trekt als de elite te veel macht heeft opgeslurpt en te ver van het verantwoordelijk pad is afgedwaald. Een middenweg is nodig, waarbij de elite voldoende zeker in haar zetel zit om de instituties van de kapitalistische democratie goed te laten werken, maar niet zo vastgeroest dat vriendjespolitiek en corruptie overheersen. Tegelijk moet de bredere samenleving voldoende meeprofiteren van de welvaartsgroei en ervan overtuigd zijn dat het de elite tot de orde kan roepen.

 

Van die middenweg is te veel afgedwaald. Aan de ene kant heb je het kamp met een TINA-houding tegenover de liberale democratie: there is no alternative. Dit kamp is regelmatig blind voor schaduwkanten van de liberale democratie, wat leidt tot doorgeslagen technocratie. Nationalisten die op menig plek doorslaan richting autoritarisme, zijn het antwoord op het TINA-kamp.

 

Veel van de wereldwijde onrust is dus het gevolg van gemankeerde politieke systemen die onvoldoende antwoord bieden op de uitwassen en bijwerkingen van globalisering, de vrije markt en verstikkende bureaucratieën.

 

Naarstig wordt gezocht naar antwoord op de vraag hoe groei, meer gelijkheid en duurzaamheid te verenigen zijn in een tijdperk van mondialisering, gigantische macht van multinationals en door internet en andere moderne technologie duidelijk zichtbaardere vormen van corruptie en tegelijk zich makkelijker verspreidende protesten.

 

Een negatieve wisselwerking dreigt tussen onrust en laag blijvende groei. Groeivoorspellingen worden steeds verder naar beneden bijgesteld. Hierdoor wordt de dollar op middellange termijn sterker, gezien de status van veilige haven die de munt (nog) bezit. Ook blijven grondstofprijzen onder druk staan. Dit pakt slecht uit voor veel opkomende landen, waar het al onrustig is: zij zijn vaak afhankelijk van grondstoffenexporten en hebben veel dollarleningen, waardoor schulden steeds moeilijker te dragen zijn. Zo ontstaat nog meer onvrede.

 

Wereldwijde instabiliteit zorgt ook voor meer onzekerheid bij Westerse multinationals over onder meer internationale productieketens. Zij zullen investeringen terugschroeven en minder personeel aannemen.