Harry Geels: Rutte verbreekt verkiezingsbelofte en regeerakkoord

July 22, 2020

Op 20 juli 2020 werd er na vier lange dagen van overleg eindelijk een akkoord bereikt over het EU-herstelfonds. Het ging in de media vooral over hoe goed Rutte wel of niet gevochten zou hebben voor onze belangen. Daarbij werd Rutte door de een geroemd en door de ander verguisd.

De discussies over hoe Rutte onderhandeld heeft, gaan echter voorbij aan het mandaat wat afgesproken is met de kiezers, en zoals vastgelegd is in het regeerakkoord. Daarnaast zijn er nog vijf andere belangrijke (neutrale) observaties.

De onderhandelingen zijn niet transparant

Dagen is er onderhandeld achter gesloten deuren. Losse flarden van de discussies werden tussendoor naar de media geslingerd. Daarbij leek het alsof er soms erg op de man werd gespeeld. Helaas weten we niet wat er precies is besproken. Iedere regeringsleider hoeft straks alleen verantwoording af te leggen aan zijn of haar eigen parlement.

Rutte kan daarbij zijn eigen versie van de onderhandelingen naar buiten brengen. Niemand kan controleren of zijn verhaal klopt. De nationale parlementen hebben namelijk niet de mogelijkheid om andere Europese regeringsleiders ter verantwoording te roepen. Over hoe hard Rutte het nu echt heeft gespeeld, kunnen media dus eigenlijk geen uitspraak doen.

Er is vooral strijd over eigen belangen

Het valt iedere keer weer op dat de EU-landen vooral op eigen belang uit zijn. Dit is blijkbaar nodig omdat in veel landen scepsis heerst over project Europa. Het algemeen belang wordt zelden gepropageerd. Het gaat steeds weer om scoren, zodat de lokale bevolking weer enigszins tevreden kan worden gesteld.

De laatste top zou over het economisch herstel van Europa na corona gaan. Er werd echter van alles bijgehaald (van investeringen in het klimaat, tot kortingen op bijdragen) om regeringsleiders wapens te geven om mee terug naar huis te kunnen. Als Europa zo’n mooi project is en de regels van het spel duidelijk zijn, dan moet toch iedereen gewoon eerlijk meespelen (naar rato een steentje bijdragen en geen eigen belangen nastreven)?

De tweet van Macron na de top spreekt boekdelen: ‘La France va toucher 40 milliards d’euros du relance’.

De tegenstellingen in Europa zijn groot

Deze top maakte voor de zoveelste keer duidelijk hoe groot de tegenstellingen zijn tussen de noordelijke, zuidelijke en oostelijke landen. Begrotingsdiscipline en belastingdeugd regeren in het noorden van Europa. Zuidelijke landen hebben een andere belastingmoraal en begrotingsdiscipline. De verschillen in mentaliteit werden tijdens de top ordinair tegen elkaar uitgespeeld.

Het ontbreken van het VK geeft een ander krachtenveld

Nederland trok altijd graag op met het VK. Nu stond Nederland vooral alleen. Door het vertrek van het VK is de balans in de EU naar het zuiden doorgeslagen, te meer daar Duitsland en Frankrijk een verbond op Franse leest hebben gesloten. In dit artikel wordt goed uitgelegd hoe ongelukkig Nederland altijd al in het EU-huwelijk is geweest en dat Nederlanders Europa meer als een economisch dan als een politiek project zien.

Terzijde, na de top weten we dat de EU ook belasting gaat heffen op plastic en financiële effecten. Dit zijn stappen naar een belastingunie. Als de Britten hun stem hadden gehad, was zoiets nooit gebeurd.

Er is veel onduidelijkheid over de noodrem en juiste besteding van gelden

De gelden gaan straks verdeeld worden. Het maakt daarbij eigenlijk niet uit of het giften of leningen zijn. De vraag is namelijk in hoeverre de leningen ooit terugbetaald gaan worden. Italië heeft nu al zoveel schuld dat we weten dat daarvan een groot gedeelte niet wordt terugbetaald (of weggestreept op de balans van de ECB, ten koste van de belastingbetaler).

Er is geen veto meer op de uitgaven. Er wordt straks bij gekwalificeerde meerderheid besloten. Feitelijk kunnen de zuidelijke lidstaten dan de voorwaarden bepalen. Hoe het precies zit met de ‘noodrem’ is nog niet duidelijk. Ook niet hoe de controle op de juiste besteding van de gelden straks gaat plaatsvinden. In de praktijk betekent dat dan dat van een noodrem geen sprake is.

En hoe zit het met de noodzakelijke hervormingen? Als we één Europa (en een goedwerkende euro) willen, moeten we economisch en op andere waarden naar elkaar toegroeien. Deze top was hét moment geweest om dit af te dwingen. Maar dit is onvoldoende of eigenlijk niet gebeurd.

De verkiezingsbeloften en het regeerakkoord worden verbroken

‘Last but not least’ heeft Rutte met het akkoord het verkiezingsprogramma van de VVD –geen nieuwe stappen naar een ‘ever closer union’ - en het regeerakkoord verbroken. Lees artikel 4.4. van het regeerakkoord. Daarin staat onder andere: ‘De EU dient geen schuldengemeenschap te worden. Leidend voor het kabinet is daarom dat er geen verdere stappen in de richting van een transferunie worden gezet, ook niet door het invoeren van (vormen van) Eurobonds.’ En: ‘De afspraak dat schulden van het ene land niet door andere landen worden overgenomen (de no bail out clausule), moet geloofwaardig worden hersteld.’

Maar Rutte kan blijkbaar de afspraken met zijn kiezers schenden, want hij wordt toch niet door het parlement weggestuurd. De Kamerfracties van de coalitiepartijen (die toch echt het regeerakkoord hebben getekend) gaan hem straks gewoon steunen.

Er is er geen (correctief) referendum meer mogelijk in Nederland. Daar komt Rutte goed mee weg, want volgens een recente peiling is tweederde van Nederland tegen een herstelfonds met giften. Daarom zouden er vervroegde verkiezingen moeten komen. Dit akkoord heeft namelijk zulke vergaande consequenties – we worden tegen de afspraken in (verder) een belasting-, schulden- en transferunie in gerommeld – dat wij ons daarover democratisch moeten uitspreken. Mogen wij dat niet, dan wordt de democratie verder verkwanseld ten behoeve van project Europa en kunnen de coalitiepartijen beter de ‘D’ uit hun partijnaam halen.

Sterker nog, de nieuwe afspraken betekenen de facto een wijziging van de grondwet. Zo zou ieder EU-land de nieuwe afspraken ook behoren te behandelen. Dit betekent ook dat er in diverse EU-landen een referendum over de nieuwe afspraken moet worden gehouden. Gaat niet gebeuren natuurlijk, Europa moet verder, ‘just saying’.

Disclaimer

Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels.