Harry Geels: Zes belangrijke gevolgen van de oorlog

March 22, 2022

Door Harry Geels

Door de oorlog in Oekraïne gaat er veel veranderen in Europa. De EU zal verder integreren, met de uitgifte van nieuwe eurobonds en de vorming van een Europees leger. Onder hoge druk wordt immers alles vloeibaar. Verder zullen waarschijnlijk over een langere periode de inflatie relatief hoog en de euro relatief zwak blijven. En de reeds ingezette deglobalisering en energietransitie zullen beiden verder versnellen.

Oorlogen hebben altijd grote gevolgen. Niet alleen in termen van de vernietiging van mensenlevens, woonplaatsen en natuur, maar vooral op het gebied van geopolitieke en ethische principes. Niet zelden moeten in de praktijk van alledag bestaande principes overboord worden gezet. Vorige week lichtte ik in een column bijvoorbeeld toe hoe de oorlog duurzame beleggers hoofdbrekens geeft. Zo gaat waarschijnlijk het principe om de wapenindustrie niet te financieren overboord.

Maar er zijn veel meer voorbeelden van rigoureus omdenken. Kunnen bedrijven nog wel zaken doen met en in Rusland? Is het wel goed geweest ons zo afhankelijk te maken van Russisch gas? De Russen zitten nu overal in de Nederlandse energiesector (FD, 18 maart). Moet Londen(grad) (of de Amsterdamse Zuidas) nog wel geld willen verdienen met de Russische oligarchen (VK, 21 maart). En hoe kijken we tegen oorlogsvluchtelingen aan? Met de ontvangst van Syriërs hadden we destijds veel meer moeite dan nu met Oekraïners.

Behalve andere denkpatronen zijn er nog (minimaal) zes belangrijke gevolgen van de oorlog.

1] Verdere Europese integratie (1) – meer eurobonds

De Europese eenwording is niet zozeer een democratisch proces als wel een proces dat het beste gekenmerkt kan worden als ‘never waste a good crisis to integrate Europe further’. De bankencrisis van 2010 werd aangegrepen om een bankenunie in de steigers te zetten.

Tijdens de coronacrisis werden voor het eerst eurobonds (onder noemer van COVID-19 bonds) uitgegeven. En straks zullen er weer nieuwe eurobonds worden uitgegeven, mogelijk onder de noemer ‘war bonds’. Zo integreert Europa steeds verder, nu door een nieuwe, maar toch ook vertrouwde gemeenschappelijke vijand.

2] Verdere Europese integratie (2) – een Europees leger

De oorlog in Oekraïne heeft de EU wakker geschud wat betreft investeringen in het leger. Rusland blijkt namelijk oorlogszuchtiger dan gedacht. Duitsland heeft het voortouw genomen door € 100 miljard euro in het leger te gaan investeren. Andere landen zullen volgen. Om dit te financieren, zullen waarschijnlijk ‘war bonds’ worden uitgegeven. War bonds zijn geen nieuw verschijnsel. Oekraïne heeft ze al uitgegeven.

Wat nieuw is, is dat de EU ze gezamenlijk wil uitgeven. Dit brengt het lang bediscussieerde Europese leger dichterbij. Overigens is de financiering door de EU van de wapens die de lidstaten aan Oekraïne leveren al een voorbode van het Europese leger.

3] Deglobalisering in hogere versnelling

De deglobalisering is door de oorlog in Oekraïne in een hogere versnelling terecht gekomen. Trumponomics en Brexit hebben de eerste aanzet tot de deglobalisering gegeven. Tijdens de COVID-19 crisis werd duidelijk dat er allerlei problemen ontstonden in de aanvoer van producten uit landen die in een zware lockdown gingen, waardoor het besef ontstond dat we de hele productieketen meer in eigen regio moeten garanderen. Voor de EU betekent dit dat we meer zelf willen produceren en minder afhankelijk willen zijn van bijvoorbeeld de VS, China en Rusland.

De oorlog gaat het deglobaliseringsproces verder versnellen. De sancties tegen Rusland zullen ervoor zorgen dat Rusland en China een eigen betalingsverkeer gaan opzetten. Rijke Russen zullen zich buiten Europa gaan vestigen, bijvoorbeeld in landen die zich niet hard tegen de oorlog uitspreken. Vooral de Verenigde Arabische Emiraten worden steeds meer een toevluchtsoord voor de Russen. De wereld gaat waarschijnlijk uit drie tot vier machtsblokken bestaan. Hoe Rusland hier precies in gaat passen – als blok met China of met het Midden-Oosten (of beiden) - is nog onduidelijk.

4] Versnelling energietransitie – minder afhankelijkheid van Rusland

Nu we minder afhankelijk willen worden van de Russische energie, kan de EU twee vliegen in een klap slaan: autonomer worden en de energietransitie versnellen, al zijn er natuurlijk nog de nodige hordes te nemen, want we zijn zoals gezegd nog teveel afhankelijk van Russisch gas, of van chips uit het buitenland. De EU ziet deze crisis overduidelijk als een kans, of iets eerbiediger gezegd: als een noodzaak. De nieuwe energiestrategie is overigens nog niet helemaal duidelijk. Er zijn twee kampen: diversificatie (dus met gas en/of kernenergie) of volledige decarbonisatie.

5] Structureel hogere inflatie, met stagflatierisico

Zoals in een column van enkele weken geleden betoogd, betekent een oorlog doorgaans meer inflatie. Dat inflatie op langere termijn hoger zal blijven, wordt verder versterkt door het feit dat grondstoffen – mede door het ultralosse monetaire beleid en de deglobalisering – al eerder zijn begonnen met een bullmarkt op de lange termijn en door alle investeringen die gedaan moeten worden in de energietransitie en de versterking van de legers van westerse landen. Op de wat kortere termijn zal inflatie waarschijnlijk weer wat dalen vanaf de huidige hoge niveaus.

De koopkracht en in het kielzog daarvan de economische groei nemen namelijk af. Zoals ook toegelicht in dit Bloomberg-artikel wordt inflatie volgens de Bank of England eigenlijk vanzelf afgeremd doordat de economische groei en zullen de bestedingen teruglopen. Maar dit is voor de kortere termijn. Op de lange termijn zitten we in een structureel inflatietijdperk, te meer daar centrale banken voorlopig een ruim monetair beleid moeten voeren om geen schuldencrisis te veroorzaken en alle extra uit te geven obligaties (voor de oorlog en de energietransities) te faciliteren.

6] Structureel zwakke euro

De euro zal voorlopig waarschijnlijk zwak blijven. Ten eerste omdat de ECB vanwege de oorlog in Europa langer en ruimer monetair beleid moet voeren. Andere munten, zoals de Amerikaanse dollar en de Chinese renminbi hebben een gunstigere rente. Een complicatie is verder dat we energie steeds minder in Rusland (met euro’s) gaan kopen. Dat betekent dat we meer in dollars moeten gaan afrekenen.

Een groot gedeelte van de in euro’s afgerekende energie kreeg Europa van de Russen terug in de vorm van bestedingen en investeringen hier. Die gaan de Russen (en mogelijk in het kielzog ook de Chinezen en Arabieren, uit angst voor vergelijkbare sancties) nu elders doen.

Gevolgen voor beleggers

Beleggers worden voor grote uitdagingen geplaatst. Waar kunnen we nog wel en niet met fatsoen investeren? De Russische beurs is klein en is door de oorlog gedecimeerd. Rusland is voor jaren financieel uitgeschakeld. Maar kunnen we straks nog wel in China, India (ook stemonthouding in de VN-resolutie waarin de oorlog wordt veroordeeld) en het Midden-Oosten beleggen? De VS lijkt wederom garen te spinnen bij een crisis. Het land is zo goed als economisch autonoom en de dollar zal waarschijnlijk voorlopig sterk blijven.

Opvallend is dat zowel de Amerikaanse als de Europese aandelenbeurzen gemiddeld genomen weer hoger staan dan op het moment van de inval in Oekraïne. Beleggers kijken alweer vooruit en zien blijkbaar genoeg kansen, waarschijnlijk mede omdat de rente voorlopig laag zal blijven en er ook geïnvesteerd moeten worden (onder andere in de energietransitie en het leger). Beleggen in aandelen en grondstoffen blijven mede hierom – bij gebrek aan betere alternatieven – interessant, als het even kan met internationale valutaspreiding naar bijvoorbeeld dollars en renminbi.

Door Harry Geels, geschreven op persoonlijke titel

Meer columns van Harry Geels