Han Dieperink: De Zesde Republiek

April 19, 2022

Door Han Dieperink, geschreven op persoonlijke titel

Op 24 april wordt de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen gehouden. Emmanuel Macron en Marine le Pen, de nummers 1 en 2 van de eerste ronde op 10 april, nemen het tegen elkaar op. Volgens de opiniepeilingen wint Macron met de kleinst mogelijke meerderheid, waarbij overigens meteen moet worden aangetekend dat populisten moeilijk te peilen zijn en de neiging hebben om in de daadwerkelijke verkiezingen hoger te scoren dan opiniepeilers vooraf verwachtten.

Als Le Pen aan het roer komt, zal men waarschijnlijk kunnen spreken van een Zesde Republiek. In Frankrijk vinden hervormingen namelijk nooit plaats door evolutie, maar altijd via een revolutie. Het Frankrijk van de Vijfde Republiek, in 1958 opgericht door Charles de Gaulle, lijkt zijn langste tijd te hebben gehad.

Dalende populariteit van Macron

Ondanks het feit dat er echt wat te kiezen valt, is de belangstelling voor deze verkiezingen niet zo groot. De Franse bevolking lijkt het vertrouwen in de politiek te hebben verloren. Fransen verwijten Macron dat hij de afgelopen maanden teveel met Europa en Rusland bezig was en dat hij in de eerste plaats president zou moeten zijn van de Franse republiek.

Bovendien heeft de aanpak van de coronacrisis de populariteit van Macron niet bepaald doen stijgen. Nu is het normaal dat de populariteit van een president gedurende de ambtstermijn daalt, maar Macron doet het slechter dan eerdere presidenten. Alleen François Hollande scoorde nog slechter.

Driedeling in de Franse samenleving

Voor de falende aanpak van de coronacrisis had Macron zich al het probleem met de gele hesjes op de hals gehaald. De Franse bevolking bestaat namelijk uit drie groepen.

De eerste groep zijn de mensen in de steden, voornamelijk in Parijs. Dit zijn de mensen met de hoogste inkomens. Die inkomens zijn in theorie nog hoger te belasten, maar toen het tarief naar 75% ging, bleek juist deze groep opvallend mobiel. Als de al omvangrijke Franse overheid (de piek lag ooit op 58% van de economie, maar dat is inmiddels minder geworden) nog meer belastingen wil ophalen, lukt dat niet meer bij deze groep.

De tweede groep zijn de mensen in de banlieues. Die ontvangen per saldo geld van de overheid, dus ook daar is niets te halen. Voor de presidentskandidaten staan de banlieues symbool voor alles wat er mis is met het land: criminaliteit, islamitisch separatisme, mislukte integratie en drugshandel. Een beeld dat overigens wel gecultiveerd wordt door de media. Inmiddels zijn de scherpe kantjes er wel van af en blijken de banlieues te zorgen voor de ook in Frankrijk zo noodzakelijke creativiteit en innovatie.

Macron wordt het volledig ontbreken van een visie op deze wijken verweten, maar hij lijkt – afgezien van de linkse Jean-Luc Melenchon – wel de kandidaat waar mensen uit de buitenwijken op zouden kunnen stemmen. Het is alleen jammer voor Macron dat mensen uit de banlieues nooit gaan stemmen.

Tot slot is er de grote groep op het Franse platteland, inclusief de lagere middenklasse. Daar gaat een groot deel van het besteedbaar inkomen op aan vaste lasten. Bovendien gaat er een relatief groot deel naar energie, omdat er geen openbaar vervoer is op het platteland. Mensen leggen lange afstanden af voor hun werk. Een groot deel van het inkomen gaat op aan energie. Toen Macron met een belasting van 50% op fossiele brandstoffen kwam, hebben deze mensen een geel hesje aangetrokken en zijn ze gaan protesteren.

McKinsey en COVID-19

Daarnaast hebben de pensioenhervormingen de populariteit van Macron niet doen toenemen en is er het schandaal rondom McKinsey, dat in Frankrijk betrokken zou zijn bij witwassen en belastingfraude.

De Franse overheid heeft de afgelopen jaren vaak consultants ingehuurd, zo ook McKinsey, om de problemen rondom de COVID-19-crisis op te lossen. Dat leverde Macron niet alleen het verwijt op dat de Franse overheid niet langer in staat zou zijn de eigen taken uit te voeren, maar na inschakeling van McKinsey verliep de aanpak van de crisis alleen maar nog rampzaliger.

De climax kwam toen Macron begin dit jaar de ongevaccineerden bestempelde als tweederangsburgers. Dat is wel erg tegen de geest van liberté, égalité en fraternité.

Kans op een overwinning van Le Pen neemt toe

De verkiezingen op 24 april kunnen bij een overwinning van Le Pen qua impact even groot zijn als de Brexit of de overwinning van Donald Trump. En dan te bedenken dat er in de afgelopen decennia geen zittende Franse president is geweest die een tweede termijn heeft gekregen. Veel kiezers onthouden zich liever van stemming dan op Macron te gaan stemmen.

Linkse kiezers moeten in de tweede ronde gemotiveerd worden om op Macron te gaan stemmen door te appelleren op het gevaar van extreemrechts onder Le Pen. Dat lukte de vorige keer nog door Marine Le Pen te vereenzelvigen met haar vader Jean-Marie Le Pen, maar nu benoemen zowel links als rechts dezelfde problemen in de Franse maatschappij. In de extremen ontmoeten links en rechts elkaar zelfs, dus waarschijnlijk gaat 30% van de links-populisten nu toch op Le Pen stemmen.

Verder voert Le Pen dit keer geen campagne tegen de euro, maar als de Fransen voor Le Pen kiezen is er toch acuut sprake van een crisis in de eurozone. Le Pen komt nu met een vriendelijk programma van lagere belastingen en het bevriezen van de pensioenleeftijd op 62 jaar. Zelfs de immigranten mogen blijven, al moeten ze dan wel hun dubbele paspoort opgeven en kan iemand door te trouwen niet meer Frans staatsburger worden.

Doordat ze op rechts is ingehaald door afgevallen kandidaat Éric Zemmour, oogt Le Pen nu ook meer als een kandidaat van het midden. In de tweede ronde kunnen de aanhangers van Melenchon de doorslag geven. Zij moeten dan een afweging maken tussen de haat tegen Macron en de angst voor Le Pen.

Als het geen strijd meer is tussen links en rechts, maar tussen de geglobaliseerde elite en populistische partijen, dan wint Le Pen met vlag en wimpel. De peilingen gaan ervan uit dat Macron gaat winnen, maar volgens de peilingen zou er ook geen Brexit zijn en zou Trump ook geen president zijn geworden.

Gevolgen bij een overwinning van Le Pen

Zelfs als Le Pen wint, heeft ze een meerderheid nodig in het parlement om te kunnen regeren. In juni zijn er daarom parlementsverkiezingen. Op dit moment heeft Le Pen 6 van de 577 zetels in het parlement, maar als ze de presidentsverkiezingen wint, zal er toch een vrij chaotische periode volgen in het Franse parlement. Onder het Franse districtenstelsel zal het land na juni moeilijk te regeren zijn.

Het risico bestaat dat de dollar versus de euro in dat geval pariteit bereikt. Iets dat overigens niet alleen een gevolg is van de Franse verkiezingen, maar ook van de oorlog in Oekraïne. Door de sancties zullen Russen en in de toekomst ook Arabieren en Chinezen liever geen euro meer willen aanhouden en zal de energie niet langer in euro moeten worden betaald, maar in harde dollars.

Reken op een oplopend tekort op de handelsbalans. Daarbij is er een groeiend contrast tussen het beleid van de ECB en het beleid van de Fed dat de euro onder druk zet. Als Macron zondag wint, dan zijn er voor de eurosceptici twee herkansingen. In de komende 14 maanden zijn er verkiezingen in Italië en Spanje. Dan moeten Mario Draghi en Pedro Sanchez net zo veel geluk hebben als Macron, terwijl verder gestegen voedsel- en energieprijzen ook in die landen het electoraat zullen raken.

Meer columns van Han Dieperink