Randy Caenen: Veerkracht voor de toekomst

November 22, 2022

Door Randy Caenen, Uitvoerend Bestuurslid | CFRO bij Nedlloyd Pensioenfonds en deel van het expertisenetwerk van Probability & Partners

In de afgelopen periode zijn veel artikelen en columns geschreven over de liquiditeitscrisis die Britse pensioenfondsen heeft getroffen en is de vraag gesteld of ook Nederlandse pensioenfondsen in deze situatie kunnen belanden.

Veelal gaan deze artikelen over de specifieke gebeurtenissen zoals die zich in Engeland hebben voltrokken. Dus achtereenvolgens de aangekondigde belastingverlagingen die de financiële markten niet zagen zitten, de stijging van de rente, de stijging van de benodigde liquiditeit om aan onderpandverplichtingen te voldoen, de verkoop van Engelse staatsobligaties om de benodigde liquiditeit te verkrijgen, de stuwing op de rente die hierdoor opnieuw ontstond  en tot slot weer een stijging van de benodigde liquiditeit. Al met al lijkt het erg veel op een vicieuze cirkel.

De meeste artikelen concluderen dat de situatie waarin Britse fondsen terechtkwamen onwaarschijnlijk is in Nederland. Hoewel dat heel plausibel klinkt, is enige terughoudendheid naar mijn mening toch op zijn plaats. Alle goede intenties ten spijt, je weet pas of een pensioenfonds of stelsel kwetsbaar is als een dergelijke gebeurtenis (of samenloop van gebeurtenissen) zich voltrekt. Vanuit risicomanagement gezien, is het niet verstandig om je te laten leiden door bovenmatig optimisme en/of de ‘illusion of control.’

Complexiteit en veerkracht

Vaak vinden we het fijn om te denken dat de pensioensector ‘slechts’ gecompliceerd is. Hiermee bedoel ik: het is ingewikkeld, maar goed te overzien, bijvoorbeeld zoals veel ondernemingen in het industriële tijdperk. In dit soort gecompliceerde omgevingen kun je terugvallen op hiërarchieën, procedures, maatregelen, wetgeving en richtlijnen die de activiteiten in goede banen leiden.

Het is goed mogelijk om gecompliceerde bedrijven en sectoren te beheersen.  In het verleden en in gecompliceerde organisaties was het misschien mogelijk om op basis van directie en beheersing vooraf geplande doelen te behalen door naar verschillende resultaatindicatoren te kijken.

De pensioensector is echter ronduit complex. In een complexe omgeving is alles met elkaar verbonden. Steeds meer verschillende prikkels in de omgeving hebben een direct of indirect effect op pensioenfondsen en andere instellingen. De markt, de technologie, de supply chain, de media, de vele belangengroepen, de wereldwijde uitdagingen en relaties; al deze zaken beïnvloeden elkaar op vaak onvoorspelbare manieren.

Het is inmiddels mogelijk een gedevalueerd begrip, maar de wereld om ons heen is simpelweg volatiel, onzeker, verbonden en op verschillende manieren te interpreteren. Dat betekent dat er altijd gebeurtenissen zullen plaatsvinden die niet of moeilijk te voorspellen zijn en waarvan de kans klein is dat deze zich materialiseren, maar waarvan de impact ontzettend groot is wanneer deze materialiseren.

Deze zaken kun je eenvoudigweg niet beheersen door het hanteren van een dominante visie en het implementeren van maatregelen. Je moet proberen zo veerkrachtig mogelijk te zijn. De toegevoegde waarde van stresstesten en gevoeligheidsanalyses is dan ook weer evident gebleken. Aanpassingsvermogen en interactie zijn vele malen belangrijker geworden dan in het verleden. In een complexe omgeving leidt het denken in termen van beheersing slechts tot de ‘illusion of control’.

Verschillende inzichten

We vinden het vaak fijn om te denken dat we in een betere positie zitten dan een ander, of net iets beter zijn. We overschatten wat we weten en onderschatten wat we niet weten. Hiermee onderschatten we niet alleen onze eigen kwetsbaarheid, maar ook die van de organisatie.

Om niet te gaan geloven in waanideeën of fantasieën, is de rol van risicomanagement cruciaal. Daar waar risicomanagement vaak wordt geassocieerd met interne beheersing, gaat het juist om een objectieve blik en een constructief debat over de realiteit. Wat zich in de wereld afspeelt, is zelden of nooit alleen maar goed of alleen maar fout.

Door verschillende invalshoeken te belichten, kun je dichter bij een realistisch beeld van de omgeving komen. Of, zoals een Afrikaans gezegde ons leert: ‘Als je snel wilt gaan, ga alleen. Als je ver wilt gaan, ga samen.’ Hierbij hoeft het niet eens zozeer om een individu te gaan. Je kunt dit ook zien als een homogene versus een heterogene groep.

Een groep waarin mensen elkaars verschillende blikvelden serieus nemen en luisteren neemt vaak betere beslissingen dan een groep die geleid wordt door een dominante visie. Een omgeving waarin naar risicomanagers wordt geluisterd om hun afwijkende zienswijze kan vaak beter omgaan met complexiteit. Tegelijkertijd mogen we ook van de risicomanagers verwachten dat ze luisteren naar en begrip tonen voor andere geledingen. Een beetje nederigheid en respect tonen voor een anders standpunten kunnen geen kwaad.   

Zoek verbinding

Laten we ons bewust zijn van de complexe omgeving en de onzekerheden die dit met zich meebrengt. De complexe wereld waarin Nederlandse pensioenfondsen zich bevinden, verschilt niet wezenlijk van die van de Britse pensioenfondsen. De gebeurtenissen die de kwetsbaarheid van Nederlandse pensioenfondsen zullen aantonen laten zich waarschijnlijk net zo makkelijk voorspellen, als de liquiditeitscrisis in het Verenigd Koninkrijk. Laat staan dat we dit kunnen sturen en beheersen. Laten we zoeken naar verbinding en verschillende inzichten dat zal de veerkracht sterken.

Probability & Partners is een Risk Advisory Firm die geïntegreerde risicomanagement- en kwantitatieve modelleringsoplossingen biedt aan de financiële sector en aan data-gedreven ondernemingen.