Dick Kamp: Risicomanagement en evenwichtigheid

April 18, 2023

Door Dick Kamp, Director Pension, Investment and Risk bij Milliman Pensioenen

Evenwichtigheid was altijd al een belangrijk thema bij pensioenfondsen. Maar met de transitie naar het nieuwe pensioenstelsel is het nog belangrijker geworden. En terecht.

Ik gebruik wel eens de metafoor van de verbouwing van een huis. De buitenmuren blijven staan, maar verder wordt alles anders. De plaatsing van de binnenmuren, de keuken, de badkamer, de woonkamer en de slaapkamers. In pensioentermen: de verdeling van risico’s, rendementen en kosten wordt anders. Daar komt ook nog eens bovenop dat het huidige collectieve – en dus onverdeelde – vermogen wordt omgezet naar individueel eigendom.

Er gebeurt dus wel heel erg veel voor de deelnemers. En het ‘overkomt’ hen, ze hebben geen directe inspraak. In dit artikel ga ik daarom nader in op evenwichtigheid, of beter nog, op de beheersmaatregelen om het risico op onevenwichtigheid te mitigeren.

Evenwichtigheid is zo eenvoudig niet

Het risico dat hoort bij evenwichtigheid is dat de opzet van de nieuwe pensioenregeling niet voor alle deelnemers evenwichtig is en ook dat de verdeling van het vermogen naar individueel eigendom niet evenwichtig is. Het probleem van evenwichtigheid is dat er sprake is van een open norm. Ofwel, het is geen wiskundige vergelijking die altijd op het goede antwoord komt. Het is een samenspel van kwantitatieve én kwalitatieve elementen. Dat maakt het zo lastig en interessant.

In het transitieplan moeten sociale partners aangeven waarom de nieuwe pensioenregeling evenwichtig is. En wanneer sociale partners aangeven dat zij invaren een goed idee vinden, dan dienen zij ook aan te geven waarom dát evenwichtig is. U kent allen de wijsheid dat de uitkomst van een beslissing onzeker is, maar dat je als beslisser wel grip hebt op de kwaliteit van het gevolgde proces. Vandaar dat de wetgever het hoorrecht voor de vereniging van gepensioneerden en slapers heeft geïntroduceerd als belangrijke processtap in de arbeidsvoorwaardelijk besluitvorming.

Evenwichtigheid als onderdeel van de governance

Voor besturen van pensioenfondsen is in de governance reeds ingebakken dat er aandacht is voor evenwichtigheid. Immers, het interne toezicht heeft vanuit de Pensioenwet en Code Pensioenfondsen^[1] als specifieke opdracht aandacht te hebben voor de evenwichtigheid in het beleid van het bestuur van het pensioenfonds. En het verantwoordingsorgaan heeft dat, wellicht iets indirecter, vanuit haar oordeel omtrent het gevoerde beleid. Bij het belanghebbendenorgaan is dat zelfs expliciet opgenomen in de Code Pensioenfondsen.

Toch is de wetgever van mening dat een zorgvuldig proces bij de transitie naar het nieuwe pensioenstelsel heel erg belangrijk is. Vandaar het expliciete goedkeuringsrecht voor intern toezicht en verantwoordingsorgaan en het adviesrecht voor belanghebbendenorgaan.

Op zoek naar goede beheersmaatregelen

Dus qua proces wordt het bestuur van het pensioenfonds gefaciliteerd. Maar wat zijn nu goede beheersregelen? In de praktijk kom ik tegen dat er algemene evenwichtigheidsprincipes worden geformuleerd. Een soort kwalitatieve meetlat waarlangs wordt gemeten.

Daarnaast worden doorgaans prospectief gerichte berekeningen gemaakt. Hierin worden pensioenresultaten en onzekerheden voor leeftijdscohorten berekend. Bij het wegen kan teruggekeken worden, was het met de kennis van vandaag voldoende evenwichtig voor alle deelnemers in het verleden? Ook wordt gekeken naar het ‘heden’, ofwel: hoe pakt het uit in de transitie? En prospectief, wat kunnen de deelnemers in de toekomst in het nieuwe stelsel verwachten?

Het afleggen van verantwoording

Het bestuur kan dus via beeld-, oordeels- en besluitvorming omtrent de evenwichtigheid, aangevuld met goed overleg met het verantwoordingsorgaan en intern toezicht, een zorgvuldig proces doorlopen. De laatste stap is dan nog het afleggen van verantwoording. Dat zal via het jaarverslag gebeuren.

Uit onderzoek^[2] naar de kwaliteit van verslaglegging blijkt dat daar nog stappen te maken zijn. Niet elk bestuur legt op dit moment expliciet verantwoording af over de evenwichtigheid van de door haar genomen besluiten. Bij de toelichting ontbreekt eigenlijk vrijwel overal een kwantitatieve toelichting en regelmatig een kwalitatieve toelichting.

De transitie is een te belangrijke gebeurtenis om er niet volledig expliciete, kwantitatieve en kwalitatieve verantwoording over af te leggen in het bestuursverslag. Op deze wijze wordt ook het intern toezicht en het verantwoordingsorgaan in staat gesteld om goed toe te lichten hoe zij hun taken hebben vervuld en welk oordeel zij daarbij hebben.

Kortom, de beheersing van het risico op onevenwichtigheid vindt plaats via beheersmaatregelen in de governance, de kwalitatieve en kwantitatieve onderbouwing met medeneming van verleden, heden en toekomst, en volledige transparantie in de verantwoording.

Bestuur, heeft u al nagedacht over de wijze waarop ú omgaat met het risico op onevenwichtigheid?

Dit is de zeventiende column in een serie over risicomanagement. De serie heeft tot doel de lezer te prikkelen en risicomanagement te beschouwen als een integraal onderdeel van het runnen van een pensioenfonds.