Joeri de Wilde: Het is zorgelijk dat Klaas Knot economische logica negeert

May 16, 2023

Door Joeri de Wilde, Investment Strategist bij Triodos Investment Management

Het was wel duidelijk waarom Klaas Knot vorige week aanschoof bij tv-programma Buitenhof. Met zijn dringende oproep aan de vakbonden om de looneisen te matigen, wierp de DNB-president zich op als lobbyist van het bedrijfsleven. Dat is niet fris, voor een centrale bankier. Het druist niet alleen in tegen ons gevoel van rechtvaardigheid, maar ook tegen de economische logica.

Knots pleidooi kwam vooral voort uit de angst voor de inmiddels fameuze loon-prijsspiraal, die volgens de gangbare theorie leidt tot een langdurig hoge inflatie. Bij de huidige vakbondseisen van 10% of meer loonsverhoging zou zo’n spiraal volgens Knot onvermijdelijk zijn. Maar dit ‘haasje over’ is helemaal geen economische wetmatigheid. Bovendien zou het op basis van het verleden logisch zijn dat het bedrijfsleven de inflatierekening betaalt.

Knot legt verantwoordelijkheid op verkeerde plek

Volgens de DNB-baas ontstaat een loon-prijsspiraal alleen als er een sociaal conflict over een onbetaalde rekening aan ten grondslag ligt. Dat klopt. Voor Nederland betreft die onbetaalde rekening vooral het geïmporteerde gas, dat fiks duurder werd door de oorlog in Oekraïne. Het sociale conflict gaat over wie daarvoor moet opdraaien: de werkgevers of de werknemers. Door het steeds maar heen en weer schuiven van de rekening, ontstaat de spiraal.

Knots gedachte is: geen conflict, geen spiraal. Logisch dus dat hij probeert een conflict te voorkomen. Maar de manier waarop hij dit poogt te bereiken, is hoogst merkwaardig: door een loonsverhoging van maximaal 6-7% te bepleiten, maakt Knot werknemers volledig verantwoordelijk voor de geïmporteerde inflatiekosten. Want een loonsverhoging van deze omvang compenseert alleen de binnenlands gecreëerde inflatie, zo gaf hij zelf ook aan. De totale inflatie was vorig jaar met een kleine 12% bijna twee keer zo hoog. De werknemers zouden dus moeten inschikken en de verarming van Nederland geheel voor hun rekening nemen.

Zou Knot dit voorstellen omdat hij weet dat bedrijven hun maatschappelijke verantwoordelijkheid toch niet gaan nemen, of zit er iets anders achter?

Zijn voorstel is helemaal gek als je bedenkt dat een vijfde van de 12% inflatie niet voortkwam uit stijgende productiekosten, maar domweg een extra prijsverhoging van bedrijven was om de winst op te schroeven (graaiflatie is nu al het woord van het jaar). Knot wil werknemers dus niet alleen verantwoordelijk maken voor geïmporteerde inflatiekosten, maar ook nog eens extra laten inleveren ten gunste van de bedrijfswinsten. Volstrekt begrijpelijk dat de vakbonden dit geen goed idee vinden.

De looneis van 10-14% betekent daarentegen dat werkgevers de verarming van Nederland volledig bekostigen. Is dat eerlijk, of moet er een middenweg worden gevonden?

Bedrijfsleven, pak je verantwoordelijkheid

Vanuit historisch oogpunt zou de meest rechtvaardige oplossing zijn dat werkgevers de rekening oppakken. Sinds midden jaren negentig is het aandeel van het arbeidsinkomen in het totale Nederlandse inkomen namelijk trendmatig afgenomen. De verdiensten uit de economie zijn daarmee in toenemende mate terechtgekomen bij bedrijven en uiteindelijk bij hun aandeelhouders.

Eenmalig interen op de winst lijkt vanuit dit meerjarige perspectief dus het eerlijkst en geen onoverkomelijk probleem. En zoals het er nu naar uitziet, is het inderdaad een eenmalige tegenvaller, want de gasprijs is alweer gezakt tot de niveaus van voor het begin van de oorlog in Oekraïne en mondiale toevoerketens zijn hersteld.

Daarbij lijkt Knot ook nog te vergeten dat door de extreem lage rentes van de afgelopen tien jaar (als gevolg van het beleid van zijn eigen DNB) de vermogensongelijkheid gigantisch is toegenomen. Huizenprijzen en aandelenkoersen zijn door het dak gegaan. Maar mensen zonder huis en aandelenbezit, met andere woorden de lagere inkomensgroepen, hebben daar niet of nauwelijks van geprofiteerd. Des te schrijnender dat Knot deze groep, die voor inkomen volledig afhankelijk is van hun loon, nu opnieuw wil achterstellen.

Het is tijd voor andere conclusies

Het is begrijpelijk dat Knot een sociaal conflict en daarmee gepaard gaande hardnekkige inflatie in de kiem wil smoren. Maar het blijft een raadsel waarom de DNB-president de kosten volledig bij werknemers wil leggen. DNB beoogt een inclusieve samenleving met een gelijke verdeling van (financiële) welvaart. Als econoom zou Knot toch moeten weten dat zijn voorstel hier haaks op staat. Of is hij zo vastgeroest in de aloude kapitalistische denkpatronen over winstmaximalisatie dat hij dit niet meer ziet?