In de Najaarsraming van december 2023 raamde DNB dat de Nederlandse economie dit jaar geleidelijk gaat herstellen. Dit volgt op een krimpende economie in de laatste kwartalen van 2023, waarbij het bruto binnenlands product (bbp) in het vierde kwartaal al minder sterk daalde dan in het derde kwartaal (-0,4% vergeleken met -0,8%, op jaarbasis). Op kwartaalbasis nam het bbp in het vierde kwartaal met 0,4% toe. Betekent dit dat de economie aan het begin staat van een nieuwe opgaande fase (Figuur 1)?

Figuur 1 - Reële bbp-goei (jaar-op-jaar) en fasen van de conjunctuur

De fasen van de conjunctuur zijn bepaald door de DNB-conjunctuurindicator

Golfbewegingen in de economie

Om die vraag te beantwoorden kijken we naar de cyclus van de bbp-groei. Dat is de beweging van de jaar-op-jaar groei rondom de trendmatige groei. Die beweging verloopt in golven en wordt de conjunctuurcyclus genoemd. Een omslag in de conjunctuurcyclus naar boven geeft aan dat de herstelfase in de economie is begonnen. Dat zien we bijvoorbeeld met enige vertraging terug op de arbeidsmarkt en de huizenmarkt. Zo neemt niet veel later na een opgaande conjunctuuromslag meestal de vraag naar personeel toe en stijgen de huizenprijzen harder.

Verwachtingen van bedrijven en huishoudens

De DNB conjunctuurindicator (de rode lijn in Figuur 2) signaleert toekomstige omslagen in de bbp-groei. Hij is samengesteld uit vijf economische indicatoren waarvan we weten dat ze vooruitlopen op omslagpunten in de Nederlandse conjunctuur. Het zijn indicatoren voor de verwachtingen van huishoudens en bedrijven over de economie en een indicator voor de geldmarktrente. Een indicator is bijvoorbeeld het consumentenvertrouwen over de economische situatie in het komende jaar. Een andere indicator is de nieuwe orders die bedrijven krijgen.

Figuur 2 - DNB-conjunctuurindicator en bbp-groeicyclus

© DNB

De verwachtingen van burgers en de activiteiten van bedrijven geven informatie over de toekomstige economische groei. Deze informatie wordt gebundeld in de conjunctuurindicator. Die blikt gemiddeld zes maanden vooruit op de golfbeweging in de bbp-groei. De conjunctuurindicator laat zien dat de bbp-groei (blauwe lijn in figuur 2) sinds de zomer van 2023 onder de trendmatige groei ligt (dat wil zeggen onder de horizontale lijn).

Omslag naar herstel

De indicator (rode lijn in Figuur 2) maakt in maart 2024 een omslag naar boven. De omslag in de conjunctuurindicator wordt breed gedragen: in elk van de vijf deelindicatoren is een omslag in de cyclus te zien. Dat is een duidelijk signaal dat de opgaande fase in de economische groeicyclus begint. Het groeiherstel zal op korte termijn gematigd zijn. Zolang de indicator onder de horizontale lijn ligt, blijft de bbp-groei immers onder de trendmatige groei. Een gematigd herstel in 2024 is in lijn met de DNB Najaarsraming en de recente raming van het CPB.

Een omslagpunt in de conjunctuurindicator, zoals we nu zien, is een duidelijk signaal voor de start van een economische herstelfase. De afgelopen 20 jaar vielen omslagpunten in de indicator namelijk samen met de omslagpunten in de conjunctuurcyclus.